Hoe bevorderen we de mentale gezondheid van mensen in een kwetsbare positie?

Deze vraag stond centraal tijdens de Mental Meetup (2 februari 2023), georganiseerd vanuit de kabinetsbrede aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’. Ervaringsdeskundigen, beleidsmedewerkers, initiatiefnemers en professionals van partnerorganisaties wisselden onder leiding van Karen van Ruiten kennis, voorbeelden en ideeën uit over mentale weerbaarheid en factoren die hier invloed op kunnen hebben zoals geld, bestaanszekerheid, bewegen en cultuur.

Het doel van deze tweede Mental Meetup:

• Het bespreekbaar en zichtbaar maken van het belang van mentaal gezond zijn en blijven.
• Partnerorganisaties te informeren over de aanpak en aanpalende activiteiten.
• Inspirerende praktijkvoorbeelden delen en nieuwe activiteiten verbinden aan de landelijke beweging voor mentale gezondheid.

Alleen dan Samen
Mia Wessels, arts, spreker en inspirator, benadrukt in haar Spoken Word het belang van naar elkaar luisteren en echt nieuwsgierig zijn naar de ander. Naast kwetsbaar zijn we ook krachtig. En in welke ‘groep’ je je ook bevindt, wie verlangt er niet naar een gevoel van écht samen?
Luister en kijk naar Alleen dan Samen van Mia Wessels

Verkenning Pharos
Om de urgentie in beeld te brengen en het verband te leggen tussen het effect van stress (door geldzorgen) en de mentale weerbaarheid, voerde Pharos een verkenning uit naar de mentale gezondheid van mensen in een kwetsbare positie. Meer over de verkenning.

Initiatieven die helpen
Twee mooie voorbeelden van initiatieven die mensen in een kwetsbare sociaaleconomische positie helpen zijn Geldfit en Stut Theater.

• Bij Geldfit krijgen mensen een passend advies of worden ze in contact gebracht met iemand die met ze meedenkt.
• Stut Theater geeft een podium aan mensen die vaak niet gehoord of gezien worden.

In beweging
Beweging kan mensen (in een kwetsbare positie) mentaal, fysiek en op het sociale vlak helpen. Stichting Life Goals opende tijdens de Mental Meetup de deuren voor buurtgenoten en zet zich in om mensen die dit nodig hebben via samen sporten nieuw perspectief te bieden.

Schulden en mentale problemen
Sadik Harchaoui en Amine Bakkali van SchuldenlabNL benadrukten de noodzaak van samenwerken en het belang van de ervaringen en behoeften van mensen over wie het gaat. Persoonlijke verhalen zijn onder meer terug te vinden in het onderzoek dat Amine deed naar de samenhang tussen schulden en psychische problemen bij jongeren.
Lees ons interview met Amine en download het onderzoek

Brede benadering
Hoe kom je uit een isolement? Hoe zoek je hulp als je niet beseft dat je in een kwetsbare positie verkeert? Karen van Ruiten benaderde mentale gezondheid vanuit verschillende invalshoeken met Staatssecretaris Maarten van Ooijen, (VWS), Carsten Herstel, directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie (SZW) en ervaringsdeskundigen Sali, Christiaan en Emine.  Ter inspiratie, enkele citaten:

Sali: “Geloof in ons, vertrouw in ons en help ons onze kracht te laten zien.”

Maarten van Ooijen: “Mijn les uit deze verhalen is dat als je met een hulpvraag komt door zorgen of stress dat we in het zorgsysteem de klok terug moeten zetten en op zoek moeten gaan naar de trigger. Het zorgsysteem draait nu nog de klok vooruit; heb je problemen, dan kijken we naar hoe we die oplossen. We moeten kijken naar hoe het komt.”

Karsten Herstel: “Hoe kun je mensen vanuit beleid helpen als ze worstelen met geldzorgen. Geldzorgen zijn vaak een katalysator voor heel veel problemen binnen een huishouden.”

Emine: “De schaamte en het taboe moeten doorbroken worden om geholpen te kunnen worden voor een hoopvolle toekomst.”

Staatssecretaris Maarten van Ooijen roept meer organisaties op zich aan te sluiten bij de landelijke beweging voor mentale gezondheid in Nederland. Bekijk en deel de video.

Deze tweede Mental Meetup is één van de initiatieven van ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’: een dag waarop activiteiten worden georganiseerd op diverse plekken in het land met mentale gezondheid als thema. Staatssecretaris Van Ooijen van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) initieerde samen met collega bewindspersonen van VWS, SZW en OCW de kabinetsaanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’.

Crisis in Europa, spanningen tussen mensen en de gevolgen van corona. Ook in 2023 wordt veel van ons gevraagd. Hoe gaan we daarmee om? Hoe blijven we gezond?

Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Elementen als veerkracht, zingeving en zelfmanagement staan steeds meer centraal.

Deze serie video’s gaat in op wat iemand veerkracht geeft. Wat betekent dat in de praktijk? Hoe houd jij regie over je leven? Wat zijn tips om veerkrachtig te blijven?

We vragen het aan Hans Peter Jung (huisarts), Paul Loomans (coach en trainer), Karen van Ruiten (Alles is Gezondheid) en Machteld Huber (grondlegger Positieve Gezondheid),

Zo houdt Hans Peter Jung zichzelf veerkrachtig door de natuur in te gaan, te reflecteren en daar nieuwe energie op te doen. Bekijk video:

Bij ‘tijdsurfer’ Paul Loomans draait veerkracht om de goede balans vinden in je energie. Energie geven én terug laten komen. Ga goed om met tijd en neem rust als vertrekpunt. Bekijk video:

Voor Karen van Ruiten gaat veerkracht over ‘flow’. Het soepel heen en weer kunnen bewegen tussen werk en thuis, binnen en buiten én meegaan met de beweging in jezelf. Bekijk video:

Machteld Huber ziet veerkracht als het vermogen om te gaan met de uitdagingen in het leven. Zonder jezelf kwijt te raken en ook om ervan te leren. Bekijk video:

De LIVECAST: TRUSTED NETWORKS met Alex Jadad, Machteld Huber, Daan Bultje & Peter Bennemeer gaat over vertrouwen in netwerksamenwerking en biedt handvatten die voor iedereen relevant en toepasbaar zijn. Op deze pagina kun je de uitzending van 10 november 2021 terugkijken en tref je links aan naar sprekers en tips om verder te lezen. Ook verwijzen we naar de speciale livestream tijdens onze Livecast: Redefining Health op 9 november, waarin Alex Jadad en Machteld Huber samen in gesprek gingen over Trusted Networks. Voel je vrij de video’s en informatie te delen met je netwerk.

Bekijk hier de volledige liveregistratie vanuit Landgoed Zonneoord in Ede.

Sprekers

De uitzending duurt circa 90 minuten met: Alex Jadad (Canadees-Colombiaanse arts, filosoof, leraar, onderzoeker en innovator), Machteld Huber (iPH, grondlegger gedachtegoed Positieve Gezondheid), Daan Bultje (Healthy Ageing Network Noord NL), Peter Bennemeer (voormalig bestuurder ziekenhuis Bernhoven, auteur) en presentator Marianne van den Anker (NPO).

Thema: Trusted Networks

Tien jaar geleden publiceerden Machteld Huber, André Knottnerus, Henk Smid, Alex Jadad en vele anderen, in de British Medical Journal, een nieuw concept van gezondheid waarin veerkracht en eigen regie centraal staan. In Nederland is dit verder ontwikkeld in Positieve Gezondheid; in Canada door Alex Jadad in Trusted Networks.

Kun je vertrouwen bewust inzetten als onderlegger voor samenwerkingen? Samen met Institute for Positive Health gingen we op zoek naar het antwoord op deze vraag. De zoektocht startte bij het boek Trusted Networks door Alex Jadad, die ons bracht bij het punt van samenwerking bewust organiseren vanuit vertrouwen. We zochten naar Nederlandse praktijkvoorbeelden van ‘Trusted Networks’. Hoe leid je een organisatie door een grote transformatie? Hoe transformeren we het zorgsysteem naar een systeem waarbinnen gezondheid centraal staat en hoe kunnen we netwerksamenwerkingen opbouwen op basis van vertrouwen en blijvend positieve impact genereren?

Speciale livestream met Alex Jadad en Machteld Huber

Deze livestream is uitgezonden tijdens de Livecast: Rediscovering Health op 9 november, met  Alex Jadad. Alex is auteur van het boek ‘Trusted networks for Health & Care’ en verantwoordelijk voor de stelselherziening van de zorg in Colombia. Ook stond hij 10 jaar geleden met Machteld Huber (iPH) aan de wieg van de beweging van Positieve Gezondheid. Machteld pakte dit op met het bekende spinnenweb en Alex ging er mee aan de slag in  een netwerkbenadering. Nu leggen we de verbinding weer en zien dat beide uitwerkingen nodig zijn.

Meer weten?

• Bekijk de video over het ontstaan van Positieve Gezondheid en de ontwikkeling afgelopen 10 jaar.
• Ga naar de Kennisbank Positieve Gezondheid.
• Impressie  iPH-conferentie ‘Health as the ability to adapt and self-manage

‘Denk niet in systemen, maar in mensen’. ‘Behoud ruimte voor experimenten voor lokaal en regionaal maatwerk’. ‘En investeer meerjarig (zeker tien jaar) in gezondheid en gedrag’. Dit is slechts een greep uit de waardevolle input van de circa 70 deelnemers aan de regiosessies ‘Iedereen aan zet voor een gezonde leefstijl’, die op initiatief van staatssecretaris Paul Blokhuis van VWS online plaatsvonden op 28 januari, 29 januari en 2 februari 2021.

Aanleiding

De definitie van gezondheid is veel breder dan ‘niet ziek zijn’. Sinds 2018 werken ruim 70 maatschappelijke organisaties en een flink aantal gemeenten aan de vertaalslag van het Nationaal Preventieakkoord om gezond leven makkelijker te maken. In het licht van de corona-epidemie is de urgentie en het belang van een gezonde leefstijl scherper afgetekend. Onder meer wetenschappers en medici hebben opgeroepen om leefstijl explicieter op de agenda te zetten.

Samen met Alles is Gezondheid organiseerde het ministerie van VWS drie sessies over gezondheid, leefstijl en de regionale inzet daarbij in het noorden, midden en zuiden van Nederland. Sessies met een gevarieerde mix aan deelnemers zoals gemeentelijke vertegenwoordigers, projectleiders van lokale initiatieven en GGD’en, wetenschappers, professionals eerstelijnszorg, medische specialisten en partners van het Nationaal Preventieakkoord.

Opbouw sessies

Elke sessie was opgebouwd langs vier thema’s en startte met een – vooraf opgenomen – gesprek waarbij Karen van Ruiten, programmadirecteur Alles is Gezondheid, de thema’s voorlegt aan staatssecretaris Paul Blokhuis. Bekijk de video.

Hier volgt een samenvatting van de waardevolle inbreng in reactie op de vier thema‘s:

1 Hoe kunnen we succesvol leefstijlinterventies inzetten en laten werken voor mensen met een gezondheidsachterstand?

• Laat het lokaal gebeuren (lokaal beleid maken) en laat dat het landelijk beleid versterken (en andersom). Neem behoeften mee van de mensen om wie het gaat. Naast infrastructuur is ook aandacht voor cultuur en diversiteit nodig als je kijkt naar regionalisering.
• Gelijkwaardigheid is belangrijk. Hoe krijgen bewoners, organisaties en lokale leefstijlinitiatieven buiten de zorg een stem? Zorg in het kader van iedereen aan zet, dat iedereen ook echt iedereen is.
• Begin bij de eerste 1000 dagen, start met mensen helpen gezondere keuzes te maken, begeleid ouders.
• Maak het eenvoudiger. Het is met alle accreditaties, licenties, aangepaste uurbedragen, etc. te ingewikkeld om bijvoorbeeld Gecombineerde Leefstijl Interventies (GLI’s) te implementeren.
• De helft van de Nederlanders beweegt te weinig. Zorg dat gemeenten dit integraal kunnen aanpakken, met zo min mogelijk regels. Kijk naar wat nodig is (zie bijvoorbeeld de buurtsportcoach).
• Gebruik de bestaande infrastructuur met lokale sportclubs. Equipeer deze met goed gekwalificeerde begeleiders en laat ze op gevarieerdere tijden open zijn. Dan heb je dicht bij huis een netwerk aan mensen die daadwerkelijk kunnen helpen.
• Zoek verbinding met het sociaal domein, kijk naar de condities waarin mensen leven en neem de context mee (waaronder schulden, werk en leefomgeving).
• Zorg voor infrastructuren en omgevingen die bewegen stimuleert. Kijk naar de omvang van bijv. schoolpleinen (geen grote kiss & ride plekken ten koste van speelplekken voor kinderen).
• Vertaal landelijke interventies naar lokaal en andersom. Er zijn veel mooie evidence based interventies, zeker ook voor kwetsbare groepen. Laten we die delen en gebruiken.
• Neem de opgave terugdringen gezondheidsverschillen expliciet mee in de Wet publieke gezondheid.

Welke mogelijkheden en kansen zijn er voor huisartsenzorg en eerstelijnszorg (en ziekenhuizen) voor de versterking van gezondheid en preventie?

• Zorg voor helderheid: Wat is preventie? Welke plek krijgt leefstijlgeneeskunde hierin?
• Verbindt gemeenten, wijken en curatieve zorg volgens het mixed care principe (juiste mix
  van zorgverleners per patiënt). Pas de financiering hier op aan.
• Denk breder dan de eerste lijn: ook ziekenhuizen, arbozorg en sociaal domein. Denk
  bijvoorbeeld aan preventie en GLI in de werkcontext. En vergeet ook het onderwijs niet.
• Zorgopleidingen kunnen integraler, kijk breder naar de mens in het geheel.
• We kunnen artsen met maatschappelijk werkers samen een plek geven in de wijk, met
  ruimte voor kijk- en luistertijd, zodat ze bij mensen aan de vraag achter de vraag toe te
  komen.
• Zorg voor ontschotting van de psychische en de somatische zorg.
• Ondersteun de mensen die het moeten doen (zoals gemeenteambtenaren), niet alleen met
  geld maar ook in kracht.
• Investeer in opleiden van zorgprofessionals en preventiemedewerkers zoals
  leefstijlcoaches.
• Maak de financiën echt vrij en maak ruimte voor bestaande projecten om een gezonde
  leefstijl te stimuleren. Ook bijvoorbeeld op het gebied van werk en mensen met chronische
  gezondheidsproblemen.
• Haal volumeprikkels weg uit de zorg. Het draait om gezondheid en gedrag.
• Investeer voor alle lijnen in kinderen, vergoed volledig de GLI voor kinderen zoals voor
  volwassenen al gebeurt.

Hoe kijken jullie aan tegen het idee van een regionale preventie infrastructuur, zoals in de discussienota Zorg voor de Toekomst staat? (Afspraken tussen gemeenten en zorgverzekeraars in de regio).

• Biedt helderheid: wat is een regio, wat kun je daarbinnen van elkaar verwachten?
• Duiding van preventie is cruciaal. Zorg voor sterke verankering in meerdere wetten.
• Kijk bij regionale inrichting naar de implementatie van netwerkzorg en leefstijlpaden.
• Maak iemand verantwoordelijk vanuit de overheid als het gaat om de regiobeelden.
• Zie de centrale gezondheidsverlener als voorbeeld, met aandacht voor jeugd.
• Zorg dat iedereen elkaar kan vinden in netwerken, ga versnippering tegen. Zorg voor een
  regionale preventiestructuur naar het voorbeeld van de gezonde basisscholen.
• Bedenk geen landelijke uniforme oplossingen. Kijk naar couleur locale. Zorg voor lokaal
  maatwerk. Begin met netwerken van de mensen zelf bijvoorbeeld via groepsactiviteiten.
  Werk niet alleen met gemeenten, maar ook met het onderwijs.
• Behoud ruimte voor experimenteren. Laat lokaal, regionaal en landelijk van elkaar leren en
  elkaar versterken.
• Rond het concept Positieve Gezondheid weten veel partijen elkaar goed te vinden. We
  kunnen meer vanuit dit brede welzijnsaspect van mensen denken en handelen.
• Zie gezondheid vooral als middel om dingen te veranderen. Betrek ook onderwijs. Help gezondheidsvaardigheden te ontwikkelen.
• Wettelijke basis maakt het lastig data die ten grondslag ligt aan een regiobeeld te gebruiken. Hoe kunnen we toch die data inzetten voor analyse en effectmetingen?

4. Last but not least: met welke oplossingsrichtingen moet een volgend kabinet aan de slag, op het gebied van leefstijl en gezondheidsbevordering?

• Overheid: practice what you preach. Werk integraler! Health in all policies.
• Zorg voor pragmatische laagdrempelige aanpakken en een heldere structurele koers voor
  zeker 10 jaar.
• Implementatie vraagt een lange adem. Niet steeds opnieuw beginnen, maar biedt ruimte
  voor experimenteren, testen en doorzetten.
• Zorg dat relevante ervaringen met pilots en innovaties niet in de regio’s blijven hangen.
  Deel ze op landelijk niveau zodat ook anderen hiervan kunnen leren.
• Ook (zorg)professionals moeten integraler kijken en samenwerken. Haal de vrijblijvendheid
  eraf ook als het gaat om professionals.
• Er is een gezamenlijke visie en missie nodig, integrale organisatiekracht en elkaar kennen
  en elkaar vertrouwen. Dan is goede samenwerking mogelijk. Denk aan het Kavelmodel:
  anders organiseren, financieren, monitoren, etc.
• Pak de bureaucratie aan, er zijn te veel regels waardoor implementatie wordt bemoeilijkt.
• Neem milieu mee in het brede gezondheidsbeleid.
• Doe iets met de aantrekkelijkheid van preventie, maak preventie sexy.

Reflectie van staatssecretaris Paul Blokhuis en Francine L’Ortye, waarnemend directeur Publieke Gezondheid (VWS):

Inspirerend om in jullie midden te zijn want bij jullie zit veel energie, kennis en kunde.
Er is veel draagvlak om preventie beter op de kaart te zetten, ook in de Tweede Kamer. Dit is een hele rijke oogst voor de preventie-agenda waar we verder mee aan de slag kunnen. Blijf ons vooral voeden en ideeën en suggesties met ons delen.

Op het gebied van leefstijl, preventie, gezondheidsbevordering en positieve gezondheid is een beweging gaande. We kunnen met drie sturingsinstrumenten deze beweging versterken. De prijsprikkel, bijvoorbeeld in de vorm van een suikertaks, beschikbaarheid, (zoals de locaties van fastfoodketens en ongezonde aanbiedingen bij de kassa) en de inzet van publiekscampagnes om mensen te helpen een gezondere leefstijl te ontwikkelen.

Het is een uitdaging voor een volgend kabinet om meer te investeren in het makkelijker maken van de gezonde keuze, zodat gezonde voeding ook bereikbaar is voor de lagere inkomensgroepen. We kunnen met verschillende initiatieven de beweging breder maken. Daarbij hebben we ook de andere ministeries nodig. Integraliteit begint ook bij ons als ministerie zelf.

We pleiten in de discussienota Zorg voor de Toekomst voor minder vrijblijvendheid rondom de inzet op preventie en de verplichting voor gemeenten om in te zetten op preventie en gezondheid. Naast wettelijke verplichtingen gaat het ook om middelen. We hebben met elkaar nagedacht over de inhoud. Daar is meer geld voor nodig. Ook voor verzekeraars willen we zorgen voor een verplichting om te investeren in preventie, bijvoorbeeld door in de Zvw explicieter te regelen wat de taak van de zorgverzekeraar is ten aanzien van de infrastructuur.

We zijn het met jullie eens, dat we op rijksniveau niet te veel moeten dichtspijkeren. Wij kunnen vanuit het Rijk randvoorwaarden opstellen en daarmee regionaal en lokaal vrijheid bieden. Dat willen we juist doen vanuit de gedachte dat we niet met landelijke blauwdrukken willen werken. Het gaat om regionaal én lokaal maatwerk.

De vraag wat een regio is, is legitiem. We hebben herkenbare regio’s nodig, op kleinere schaal dan provincies, bijvoorbeeld de 25 GGD-regio’s. We willen regio’s meer uniform maken en een grotere stem geven. We hebben jullie gehoord over de wens gemeenteambtenaren meer te laten meedenken op inhoud. Ook de GGD’en willen we op inhoud laten meedenken met regionale netwerken. Gelijkwaardigheid is een belangrijk aandachtspunt. Sommige partijen zoals bewonersinitiatieven zitten niet in het (zorg)stelsel, die kunnen niet meedenken, terwijl initiatieven van mensen uit de wijk een goede bijdrage kunnen leveren aan gezondheid en een gezonde leefstijl. We moeten het veld zo breed mogelijk houden.

Als we kijken naar de eerstelijnszorg, dan is het wenselijk dat een huisarts of fysiotherapeut durft te kijken naar het complete plaatje van die persoon. En het gesprek aan gaat over gezond eten en bewegen. Het is belangrijk dat opleidingen van deze zorgverleners meer aandacht besteden aan leefstijl, gezondheid en integraal denken. Als we meer ‘kijk en luistertijd’ beschikbaar stellen voor de brede eerstelijnszorg, dan is het een mooie bijvangst dat ziekenhuizen het wat rustiger krijgen. Denk aan de praktijk van Hans Peter Jung, huisarts en transformator op het gebied van Positieve Gezondheid.

Milieu is een onderwerp dat meer aandacht verdient. We gaan op allerlei vlakken meer aan de voorkant investeren. Daarbij is milieu en een gezonde leefomgeving ook van belang.
Preventie sexy maken, dat spreekt ons wel aan. We willen de gezonde keuze makkelijker maken, onder meer met prijsprikkels werken. Misschien dat jullie aanvullende ideeën hebben; ik houd me zeer aanbevolen.

We hebben onder andere met het Nationaal Preventieakkoord een beweging in gang gezet die niemand meer gaat stoppen. Wat ons betreft is het niet de vraag óf we verder gaan, maar hoe breed die beweging wordt.

Op 14 december jl. is de discussienota Zorg voor de Toekomst gepubliceerd voor consultatie. Deze consultatie is inmiddels gesloten en we hebben veel waardevolle input ontvangen, dank daarvoor. De ontvangen input en de bevindingen uit de regiosessies benutten we om deze gedachtenontwikkeling verder te voeden. Hartelijk dank voor jullie bijdrage!

Deze sessies zijn georganiseerd door het Ministerie van VWS en Alles is Gezondheid
Vraag of suggestie?

Neem contact op met:

• Daphne Bandel, beleidsadviseur directie Publieke Gezondheid, ministerie van VWS via dc.bandel@minvws.nl
• Janny de Boer, netwerkadviseur Alles is Gezondheid via janny.de.boer@allesisgezondheid.nl

Op woensdag 13 januari 2021 organiseerde iPH in samenwerking met Alles is Gezondheid de eerste Positieve Gezondheid Live: een terugkerende livecast met wisselende thema’s en praktijkvoorbeelden van Positieve Gezondheid.