Hoe draagt natuur bij aan onze gezondheid? Wat is er wetenschappelijk bekend, en hoe kan deze kennis worden toegepast in de zorgpraktijk? De nieuwste editie van de Handleiding Natuur en Gezondheid biedt antwoorden. De update is tot stand gekomen door een samenwerking tussen Vereniging Arts en Leefstijl, Annette Postma (adviseur Gezond & Groen) en dr. Jolanda Maas (universitair hoofddocent klinische psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam).

Deze derde versie van de handleiding bundelt de nieuwste inzichten uit systematische reviews én meta-analyses over de effecten van natuur op gezondheid – met speciale aandacht voor mensen met gezondheidsproblemen. Daarmee gaat het niet alleen meer over preventie, maar ook over herstel en behandeling.

‘We weten inmiddels: natuur werkt. Tijd voor actie in de zorgpraktijk.’

Jolanda Maas doet al bijna 20 jaar onderzoek naar de relatie tussen natuur en gezondheid. Wat begon met een fascinatie voor het effect van groen in de woonomgeving, groeide uit tot een breed onderzoeksveld met inmiddels honderden wetenschappelijke studies als onderbouwing. ‘In 2000 waren er amper studies over natuur en gezondheid. Nu zijn er meer dan honderd kwalitatief goede onderzoeken, en ze wijzen allemaal dezelfde kant op: hoe groener de leefomgeving, hoe beter het voor de gezondheid is.’

De nieuwste versie van de handleiding gaat verder dan eerdere edities. Zo is er nu ook aandacht voor hoe natuur helpend kan zijn bij ziekte of herstel, bijvoorbeeld voor mensen met mentale gezondheidsproblemen of chronische aandoeningen. ‘We zien dat zorgprofessionals vaak intuïtief wel geloven in het positieve effect van natuur, maar dat ze op zoek zijn naar wetenschappelijke onderbouwing en concrete handelingsperspectieven. Precies dat biedt deze handleiding.’

Wat is er nieuw in de handleiding?

Maas benadrukt dat vergroening alleen niet genoeg is. ‘Het gaat erom dat mensen de natuur ook daadwerkelijk gaan gebruiken – in de wijk, op het werk of in de zorg. Dat betekent dat we ook naar implementatie moeten kijken. Hoe kunnen zorgverleners zelf meer naar buiten? Kunnen zij hun patiënten verwijzen naar activiteiten in het groen?’

Nieuw in de handleiding:

• Toevoeging van meta-analyses – sterker wetenschappelijk bewijs;
• Nieuwe paragraaf over natuur bij gezondheidsproblemen (niet alleen preventief);
• Meer praktische adviezen en verwijzingen naar tools zoals de Toolkit Natuur voor Gezondheid (deze verschijnt op 1 juli);
• Duidelijke beschrijving van de vier belangrijkste werkingsmechanismen:
  1. Leefstijl: stimulans voor bewegen en buiten zijn
  2. Psychologie: stressreductie, mentaal welzijn
  3. Biologie: versterking van het immuunsysteem
  4. Omgevingsfactoren: minder geluid, hitte en luchtvervuiling

De handleiding is bedoeld voor zorgprofessionals die natuur willen inzetten in hun werk. Denk aan artsen, POH’s, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, psychologen en professionals in het sociaal domein.

Scholing op 30 juni – Meld je aan!

Wil je weten hoe je deze kennis kunt toepassen in jouw praktijk? Op 30 juni organiseert Vereniging Arts en Leefstijl een scholing over natuur en gezondheid, waarin ook de nieuwe handleiding wordt besproken. Je krijgt niet alleen uitleg van de auteurs, maar gaat ook aan de slag met praktische voorbeelden en handvatten. Hier meld je je aan voor de scholing.

Download de handleiding

De Handleiding Natuur en Gezondheid van Vereniging Arts en Leefstijl is tot stand gekomen in samenwerking met Alles is Gezondheid, op initiatief van Annette Postma van Groen & Gezond.

De totstandkoming is mede mogelijk gemaakt dankzij de betrokkenheid en ondersteuning van: KAMG, Groene Zorg Alliantie, De Groene Huisarts, De Duurzame Verpleegkundige, De Buitenpsychologen en de Vrije Universiteit Amsterdam.

Download de handleiding

De Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners is vernieuwd. Dit inspirerende hulpmiddel biedt concrete handvatten voor een gezonde en natuurinclusieve leefomgeving. Een gezonde leefomgeving ontstaat namelijk niet vanzelf. Het vraagt om visie, samenwerking én praktische handvatten. De vernieuwde Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners biedt precies dat.

Tweede editie top 10

De noodzaak is duidelijk: klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en groeiende gezondheidsverschillen vragen om samenhangende oplossingen. Natuurinclusief bouwen biedt die kans, mits gezondheidsdoelen vanaf het begin concreet en realistisch worden ingevuld door de juiste vakmensen.

In deze tweede editie:

• Zijn de maatregelen verdiept en aangevuld met randvoorwaarden
• Is een procesaanpak toegevoegd om gezondheid vanaf het begin te borgen
• Wordt duidelijk wanneer en hoe de gezondheidssector betrokken moet worden

Met deze vernieuwde aanpak wordt gezondheid niet langer een toevallige opbrengst voor later, maar een expliciet en meetbaar doel in de gebouwde omgeving. Omdat gezondheid concreet en specifiek is uitgewerkt, kan op basis van de doelen uit lokaal gezondheidsbeleid duidelijk gekozen of gespecificeerd worden uit de tien maatregelen. Dit maakt de handreiking een onmisbaar instrument voor beleidsmakers, stedenbouwkundigen, ontwikkelaars en gezondheidsprofessionals.

Domeinoverstijgende samenwerking: natuur, gezondheid en bouw

De kracht zit in de samenwerking. Deze vernieuwde Top 10 is tot stand gekomen door een unieke co-creatie tussen KAN Bouwen, Alles is Gezondheid, Collectief Natuurinclusief en One Architecture mét input van tal van professionals uit de bouw, zorg, beleid en onderzoek. Een samenwerking waarin natuur, gezondheid en bouw écht samenkomen. De koppeling van bouw en ruimtelijke ontwikkeling aan gezondheid creëert kansen voor meer welzijn, leefbaarheid en biodiversiteit in stedelijke en landelijke gebieden.

Annette Postma, netwerkadviseur groen en gezondheid bij Alles is Gezondheid en initiatiefnemer van het project, zegt: ‘In de werksessies die werden georganiseerd om de top 10 verder te ontwikkelen, werd helder dat de gesprekken bij het ontwerpen snel alleen over vergroenen gaan. Maar we willen juist duidelijk krijgen welke gezondheidsvoordelen voor welke doelgroep met de maatregelen bereikt kunnen worden. Daar ligt juist een kans voor koppeling met lokaal gezondheidsbeleid! Deze nieuwe Top 10 wil dus stimuleren dat gezondheidspartijen vanaf de start meedenken over de groene bouwplannen.’

Een speciaal dankjewel dus aan iedereen die tijdens de werksessies heeft meegedacht, jullie inzichten en praktijkervaringen hebben deze versie sterker gemaakt!

De eerste editie werd in ontvangst genomen door toenmalig minister voor Natuur en Stikstof, Christianne van der Wal. Met deze vernieuwde versie zetten de samenwerkingspartners een volgende stap in het verankeren van gezondheid als kerndoel in natuurinclusieve bouw- en gebiedsontwikkeling.

Meer informatie

Lees meer over wáarom natuurinclusief bouwen de gezondheid van de wijk verbetert. Download dan de vernieuwde Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners hieronder.

Download de pdf

Hoe maken we digitale zorg voor iedereen toegankelijk – en waarom is dit zo belangrijk? Daarover interviewden we Marinka Fintelman. Als projectleider van het project ‘Digitale zorg en welzijn dichtbij’ binnen de Alliantie Digitaal Samenleven, werkt Marinka aan praktische oplossingen die digitale zorg toegankelijk en bruikbaar maken voor iedereen. Ze verbindt partijen uit zorg, welzijn en het sociaal domein, en zorgt ervoor dat de ervaringen en behoeften van burgers het vertrekpunt zijn. Met haar focus op co-creatie en samenwerking wil ze ervoor zorgen dat niemand buitenspel komt te staan in de digitalisering in zorg en welzijn.

Eerder al schreven we over onze bijeenkomst op het gebied van digitoegankelijkheid in de zorg. Daar vertelde Marinka al over de activiteiten van de Alliantie Digitaal Samenleven op het domein van zorg en welzijn. Ze legt uit dat, omdat onze samenleving steeds verder digitaliseert, je actief moet werken aan de toegang en ondersteuning voor diegene die dit niet gemakkelijk zelf kunnen, juist ook in de zorg. ‘Dit is belangrijk, omdat juist de groepen die meer zorg nodig hebben, ook vaak de groepen zijn die slechtere digitale vaardigheden hebben. Denk bijvoorbeeld aan ouderen, mensen met een taalachterstand of mensen die geen toegang hebben tot digitale middelen.’

Werken aan digitale inclusie op verschillende niveaus

De Alliantie Digitaal Samenleven werkt op verschillende niveaus en binnen verschillende domeinen aan digitale inclusie. Op basis van die ervaring heeft het ministerie van VWS de Alliantie gevraagd om deze aanpak ook toe te passen in de zorg, die steeds digitaler wordt. Vanuit het Integraal Zorgakkoord (IZA) is er een duidelijke beweging richting hybride zorg, de combinatie tussen fysieke en digitale zorg. Maar dat brengt een uitdaging met zich mee: ‘Hoe zorgen we dat ook de groep die digitaal minder vaardig is of geen toegang heeft tot de digitale samenleving, toegang houdt tot zorg en weet waar ze ondersteuning kunnen krijgen?’

Mensen weten niet waar ze terechtkunnen voor hulp bij digitale zorg

Om die vraag te beantwoorden, deed de Alliantie vorig jaar samen met het bureau Pluut en Partners onderzoek naar hoe mensen zelf aankijken tegen digitale zorg en waar ze naartoe gaan als ze hulp nodig hebben. ‘Een belangrijke uitkomst is dat het ondersteuningsaanbod voor digitale zorg vaak onbekend is bij de mensen die er het meeste baat bij hebben,’ zegt Marinka. De onderzoekers bezochten onder andere een ziekenhuis in de Haagse Schilderswijk, een taalcafé in Valkenburg en een verzorgingstehuis in Hoogeveen om met mensen in gesprek te gaan. ‘Ongeveer de helft van de mensen die we spraken gaf aan niet digitaal vaardig te zijn. En als ze hulp nodig hadden, wisten ze vaak niet waar ze terecht konden. In plaats van bij formele hulpinstanties kloppen ze aan bij hun kinderen, buren of de huisarts. Vertrouwen speelt hierin een grote rol.’

Vicieuze, ongezonde cirkel

Mensen met een lager inkomen hebben vaak te maken met meerdere uitdagingen tegelijk – zoals ongezonde woonomstandigheden, beperkte gezondheidsvaardigheden en lage digitale vaardigheden. ‘Dat vormt een ongezonde vicieuze cirkel,’ legt Marinka uit. ‘Als je huis bijvoorbeeld vochtig of slecht geïsoleerd is, heeft dat direct impact op je gezondheid. Tegelijkertijd is het lastiger om de juiste zorg te vinden of gebruiken als je digitaal minder vaardig bent.’ Voor mensen die al stress ervaren of weinig ervaring hebben met digitale middelen, kunnen al die stappen en platforms echt overweldigend zijn.

Lokale samenwerking als sleutel tot digitale inclusie

Om digitale zorg voor iedereen toegankelijk te maken, zet de Alliantie in op de Lokale aanpak voor Digitale Inclusie. ‘Het doel is zorgen dat zorg, welzijn en ondersteuningsaanbod in gemeenten beter samenwerken, zodat mensen niet verdwalen in het systeem maar snel op de juiste plek terechtkomen.’ legt Marinka uit. In sommige gemeenten bestaan al Netwerken Lokale Inclusie. Zij zetten zich in voor inclusie van alle mensen, maar in veel gemeenten ontbreekt die samenwerking nog. ‘Daarom ontwikkelen we nu in samenwerking met social designbureau Social Envoy en expertisecentrum Pharos een methodiek: hoe kun je lokaal een goed functionerend netwerk opzetten waarin signaleren, doorverwijzen en ondersteunen hand in hand gaan?’ Deze blauwdruk moet zorgen voor een duurzame borging van de samenwerking, het is niet zomaar een project dat na afloop weer stopgezet wordt.

Vier essentiële pijlers voor digitale inclusie

De komende maanden wordt de aanpak in drie gemeentenregio’s ontwikkeld en na de zomer in elf gemeenten en regio’s verder getest. ‘We willen weten: werkt dit in de praktijk? Is dit de basis voor een duurzame oplossing? En hoe kunnen we het verder verbeteren?’ Daarbij ligt de focus op vier pijlers die essentieel zijn voor digitale inclusie:

1. Motivatie – Begrijpt iemand waarom digitale zorg belangrijk is?
2. Toegang – Heeft iemand een geschikt apparaat en internettoegang?
3. Toegankelijkheid – Is de digitale zorgomgeving begrijpelijk en gebruiksvriendelijk?
4. Digitale vaardigheden – Heeft iemand de vaardigheden om met digitale zorgomgevingen om te gaan?

Digitale zorg is een middel, geen doel

De Alliantie kijkt ook naar hoe mensen omgaan met digitale toepassingen in de zorg. ‘Neem bijvoorbeeld een app waarmee je dagelijks je bloedsuiker meet. Begrijpt iemand de samenhang tussen de data en zijn eigen gedrag? En kan iemand op basis van die informatie de juiste keuzes maken? Digitale zorg is geen doel op zich, maar een middel. Het is belangrijk dat mensen het begrijpen en hun gedrag aan kunnen passen. In de zorg zien we nog een extra factor,’ benadrukt Marinka. ‘Stress en ziekte kunnen ervoor zorgen dat het moeilijker is om nieuwe vaardigheden te leren. Daarom is het belangrijk dat systemen intuïtief en gebruiksvriendelijk zijn. En dat er ondersteuning is op het moment dat iemand het nodig heeft.’

Doe mee aan de community!

De komende tijd blijft de Alliantie werken aan het verbeteren van digitale inclusie in de zorg. ‘We willen niet alleen zorgen dat de ondersteuning beter beschikbaar is, maar ook dat mensen weten waar ze terechtkunnen. Dat vraagt om samenwerking, herkenning van signalen en een aanpak die aansluit bij wat mensen echt nodig hebben.’

Marinka: ‘Na de zomer starten we met proeftuinen, met als doel om uiteindelijk een landelijke aanpak te realiseren. Werk jij ook aan digitale inclusie in de zorg en wil je aansluiten bij dit project? We brengen professionals samen om ervaringen te delen en van elkaar te leren. Via het Alliantie café, een LinkedIn-community en webinars werken we aan het delen van kennis die we opdoen. Laat ons weten dat je betrokken bent, dan kijken we samen hoe we digitale zorg toegankelijk kunnen maken voor iedereen.’

Menstruatie en menstruatieproblemen gaan vaak gepaard met schaamtegevoelens, taboes en gebrek aan kennis. Daardoor bespreken vrouwen menstruatieklachten vaak niet of pas laat met hun huisarts. Gezondheidswetenschapper Lisa Zuidema doet onderzoek naar de ervaringen van vrouwen en mensen die menstrueren. Onlangs lanceerde ze de websitemodule Menstruatieverhalen. ‘Via deze verhalen willen we menstruatieproblemen bespreekbaar maken, vrouwen (h)erkenning, informatie en steun geven, en hen aanzetten om hulp te zoeken als dat nodig is.’ We spraken Lisa over haar onderzoek.

‘Ik heb een achtergrond in medische ethiek en gezondheidswetenschappen,’ vertelt Lisa. ‘Daardoor neig ik naar onderwerpen die een ethisch én een medisch component hebben. Vrouwspecifieke gezondheid valt daar zeker onder.’

Mensen met menstruatieklachten niet naar de huisarts

‘Onderwerpen als menstruatie, maar ook de overgang en bijvoorbeeld vulvakanker, vallen onder een zeker taboe. In principe is menstruatie normaal, maar doordat iedere vrouw+ hier andere ervaringen mee heeft en door het taboe-imago wat er nog steeds op zit, bestaan er allerlei ongeschreven regels. Denk aan de klassieker: naar de wc gaan met een tampon verstopt in je mouw. Door dit imago gaan mensen met klachten ook niet snel naar een huisarts. We doen met z’n allen een beetje alsof menstruatie niet echt bestaat, en welke klachten er wel of niet bij horen weten we niet goed.’

Lisa werkt als promovendus in het Máxima MC. ‘Daar zitten ook veel arts-onderzoekers. Zij houden zich vooral bezig met de klinische kant en behandelingen, zoals voor pijn bij endometriose en hevig bloedverlies. Het is best moeilijk en uitdagend om financiering te krijgen voor dit soort onderzoeken. Gelukkig is mijn promotor, gynaecoloog en hoogleraar Marlies Bongers, echt een voorvechter van aandacht creëren voor vrouwspecifieke gezondheid. Menstruatieproblematiek uit de taboesfeer halen is haar missie.’

Menstruatieverhalen van 33 mensen

Afgelopen januari lanceerde Lisa daarom samen met het Máxima MC en UMCG een nieuwe module over menstruatie op Praten Over Gezondheid: Menstruatieverhalen. De module bevat verhalen van 33 mensen, waaronder vrouwen en transmannen. Hun ervaringen laten een brede diversiteit zien: van diagnoses zoals endometriose, myomen (vleesbomen) en hevig bloedverlies, tot ongesteld zijn zonder klachten. Lisa: ‘Het doel is meerledig. We hopen met de modules voor alle mensen die menstrueren inzicht te geven in hoe anderen het ervaren, dus erkenning en herkenning te creëren. Als tweede is het inzichtelijk voor de omgeving: iedereen dus eigenlijk. Hoe is dat voor iemand, menstrueren? En ten slotte is het informatie voor huisartsen en zorgverleners. Die impact van mogelijke hevige klachten op iemands leven krijg je er misschien niet altijd uit in een tien-minutengesprek. Met 33 interviews hebben we een heel brede groep laten zien in alle lagen van de samenleving, bestaand uit mensen van verschillende achtergronden en leeftijden. Ook is er variatie van weinig last tot mild, tot hevige last en bepaalde diagnoses.’

Waarom heb je er juist voor gekozen voor het delen van ervaringsverhalen?

‘De website werkt volgens een bepaalde methode, ooit ontwikkeld aan de Universiteit van Oxford. Database of International Patient Experiences (DIPEx). Het idee van die methode is dat je met een wetenschappelijke methode op een zo breed mogelijke manier een beeld neerzet van patiëntervaringen op een publieke website. Het is een bepaalde manier van analyseren. Wat zijn de thema’s die dan omhoog komen? Zo laten we levenservaringen zien die betrouwbaar en medisch gecheckt zijn.’

Wat is er volgens jou nodig om te zorgen dat vrouwspecifieke gezondheidsklachten serieus worden genomen?

‘Het is makkelijk om te zeggen: we moeten erover praten, het bespreekbaar maken. En dat is een goede eerste stap. Maar daar moet het niet bij blijven. Het is belangrijk dat er meer geld naar onderzoek gaat. We weten van heel veel dingen niet precies hoe vaak ze voorkomen, hoe ze ontstaan, wat je eraan kunt doen, etc. Er moet een cultuurshift komen. Maar ik vind het moeilijk om te zeggen hoe dat moet gebeuren. Ik ben toevallig het boek van Angela Maas (De gezondheidskloof: Waarom vrouwen nog steeds op achterstand staan) aan het lezen. Daar gaat het over het waarom achter die vraag. Er zit ergens iets dat ervoor zorgt dat we klachten en pijn van vrouwen minder serieus nemen dan van mannen. Het begint bij het benoemen daarvan. Open zijn over klachten. En ook harde getallen noemen. 25-30% van de vrouwen heeft last van hevig menstrueel bloedverlies. Dat komt echt vaak voor!’

‘Tegelijkertijd wil je ook niet dat informatie stigmatiserend of discriminerend gaat werken. Dat mensen denken ‘heb je weer zo’n vrouw, met al die klachten’. Dus dat vind ik best ingewikkeld. Hoe ga je daar nou mee om?’

Ten slotte: waar ben je trots op?

‘Ik ben trots op de grote variatie van mensen die we hebben gesproken, en dat dat gelukt is. Dat heeft best wat tijd en energie gekost. Ik vond het heel belangrijk om vrouwen van kleur en met een migratieachtergrond te laten zien. We hebben met een buurtcentrum samengewerkt, en in het buurthuis een groepssessie gedaan. Er waren 15 vrouwen gekomen, dat was een heel erg leuk gesprek. Er werd veel gelachen. Er waren mensen die nog nooit met iemand over hun menstruatie hadden gepraat! Daar ben ik trots op. Die variatie heeft heel veel opgeleverd en die module rijker gemaakt. Daar ben ik heel blij mee.

Er is nog wel werk aan de winkel. Bij ons op de afdeling gynaecologie wordt er ook weinig over menstruatie gepraat door collega’s onderling, terwijl dat voornamelijk vrouwen zijn. De dag na de lancering kwamen er opeens allemaal gesprekken op gang. Heerst er dan zelfs op ónze afdeling een taboe? Dat was erg mooi, te zien dat dat een onderwerp werd. Ik hoop dat het doorzet.’

Meer informatie? Bekijk alle ervaringsverhalen op Praten Over Gezondheid.

Vrouw+: vrouwen en mensen die menstrueren

Contact met de natuur draagt bij aan een betere gezondheid – mentaal en fysiek. Maar… hoe ga je hier concreet mee aan de slag? Waar begin je en hoe zorg je dat patiënten en cliënten daarna zelf eigenaarschap nemen? In de rubriek ‘Groen/gezond?’ interviewen we steeds een gezondheidsprofessional die bijdraagt aan de beweging van mensen verleiden naar de natuur. In deze editie praten we met Janneke de Jong – de Vries, buitenfysiotherapeut in Tilburg.

Natuur voor Gezondheid toolkit

De toolkit Natuur voor Gezondheid is bedoeld om professionals in de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijns- en sportsectoren snel op weg te helpen naar laagdrempelige informatie over hoe ze natuur kunnen integreren in hun werkwijze. Daarmee is er nu één centrale plek met tips, materialen, kennis en inspiratie. Van zelfzorgadvies tot behandeling buiten in een groene omgeving. De pagina is elk moment gratis raadpleegbaar voor hulpmiddelen en goede voorbeelden. Natuur voor Gezondheid is een initiatief van Alles is Gezondheid in samenwerking met Vereniging Arts en Leefstijl. Bekijk hier de inhoud.

Janneke de Jong – de Vries is buitenfysiotherapeut, oefentherapeut Mensendieck, vrouw van, en moeder van 2 kinderen. Ze groeide op tussen de bollenvelden bij de Keukenhof. Altijd buiten spelen: ‘met een bootje in de sloot en in het weekend (verplicht) wandelen in de duinen, bos of aan het strand. Voor mij heel normaal en nooit bij stilgestaan.’ Tot ze ideeën kreeg over fysiotherapie en oefentherapie aan huis zonder praktijkruimte. Wat voor verschillende leefomgevingen waren er allemaal (in te zetten)?

Oefening in eigen huis

Met 20+ jaar ervaring als oefentherapeut Mensendieck en 15+ jaar als fysiotherapeut is Janneke’s werkwijze steeds verder ontwikkeld. ‘Na twee zwangerschappen zat ik niet goed in mijn vel en ging ik veel wandelen. In die wandelingen zocht ik de plukjes natuur in mijn omgeving op. Pas toen werd ik me echt bewust van de (grote) behoefte aan natuur, buiten zijn en bewegen.’ Toen ook cliënten merkten dat wandelend kennismaken en behandeling in eigen omgeving waardevol was, begon ze aan haar ontwikkeling tot buitenfysiotherapeut. ‘Het eerste idee ontstond in 2012 al. We oefenden een oefening bij een patiënt thuis. Dat bleek daarna veel beter geoefend door die persoon, dan als ik een oefening in de klinische praktijk uitlegde. Thuis op eigen stoel oefenen is kennelijk zo anders, dat de patiënt het sneller overneemt.’

De achtertuin in

Gaandeweg ging Janneke steeds meer naar buiten met haar patiënten. De achtertuin in, of naar het park om de hoek. ‘De ontspanning van het buiten zijn kwam er zo als extra effect bovenop. Bovendien bleek buiten bewegen makkelijker. Misschien had de fysiotherapie meer impact in iemands eigen, vertrouwde omgeving?’ Ze noemt het voorbeeld van een meneer die graag in de tuin werkte, maar daar vanwege rugklachten en een operatie niet goed mee omging. ‘Toen ben ik tijdens zijn revalidatie met hem zijn tuin in gegaan, om daar de oefeningen te doen en te werken aan zijn herstel. Anders zou hij het toch wel doen, met alle risico’s van dien. Dan liever samen, op een goede manier. Hij kan nu weer leuke dingen doen, revalideerde in zijn eigen tuin én het valrisico is voorkomen.’

Voordelen van werken in de natuur

Janneke noemt vier toegevoegde waarden van werken in de natuur, in plaats van binnen:

1. Variatie in natuur: ‘het helpt om gevarieerd te bewegen, om niet steeds dezelfde beweging te maken. In de natuur zijn geen twee oppervlaktes gelijk, en je hebt te maken met verschillende weersomstandigheden. Daardoor is het herstel veel completer en breder.’
2. De ontspannende, rustgevende werking is actief onderdeel geworden van het proces: ‘de ontspannende werking van buiten zijn helpt altijd bij makkelijker kunnen bewegen en herstellen.’
3. Creativiteit en variatie: ‘de meerwaarde van natuur zit ook creativiteit en variatie in soorten bewegingen. Ik zet van alles in als oefeninstrument: takken, een hekje, boomstammen. Ik kijk op die manier sterk naar natuurlijke bewegingen. Waar is de mens op gemaakt qua bewegen? Zitten op de grond of op een steen is dan natuurlijker dan op een stoel. Hekje? Er omheen, overheen of onderdoor. Zou je makkelijk moeten kunnen, daar zijn we op gemaakt. Zo gebruiken we de natuur als sport-gymzaal.’
4. Automatische effecten: ‘Er zijn natuurlijk nog veel meer voordelen aan buiten zijn die ik niet actief gebruik, maar die wel mooi meegenomen zijn. Bijvoorbeeld het bloeddrukverlagende effect.’

Deze optelsom levert meerwaarde voor de patiënt: behandelingen hebben blijvend impact omdat de mensen die bij Janneke komen zelfherstellend vermogen opbouwen. ‘Zo hebben ze mij niet meer nodig. Mijn doel is altijd geweest om mezelf overbodig te maken. Ik loop letterlijk en figuurlijk een stukje mee en help daar waar het nodig is. Maar daarna kan iemand het zelf.’

Effect natuur op fysieke gezondheid

Er wordt veel gedeeld over het effect van natuur op mentale gezondheid, maar juist ook fysiek heeft buiten oefeningen doen veel impact. ‘Natuur heeft voordelen op het gebied van bloeddruk, spierspanning, en algemene pijn. En dan niet alleen pijnbeleving, maar echt pijndemping. Mensen krijgen meer gedaan buiten. Er is positieve afleiding, de stofjes uit de natuur hebben een positieve werking op beweging, en het daglicht op de stemming. Fysiotherapie in de natuur is erg toegankelijk. Je hoeft niet op zoek naar een stuk ongerepte natuur, je mag veel kleiner denken. Wat is er aan parkjes in je eigen wijk?’

Ja, beaamt ze, in de duinen bewegen heeft misschien een ander effect dan in een stadspark. ‘Maar ik heb ook cliënten die thuisgebonden zijn en misschien eens in de zes weken naar buiten gaan voor een pedicure. Die mensen hebben niets aan oefeningen in het bos, maar wel aan zo’n klein stapje. Een paar keer goed ademen in de deuropening heeft voor hen dan écht effect.’ Ze raadt aan om creatief te denken. Wat kun je zien en vinden in de omgeving om je heen?

Buitenfysio niet gecontracteerd

Financieel gezien wordt de behandeling betaald door de patiënt: de buitenfysio is niet gecontracteerd bij zorgverzekeraars. Dat kan namelijk alleen als je praktijkruimte hebt, en dat wil Janneke niet. ‘Via de aanvullende verzekering is het deels vergoed. Ik merk dat de patiënten op ’t eerste oog vinden dat het best wat geld is. Totdat ze merken dat ze vrij snel zelf aan de slag kunnen. Omdat ze in hun eigen tuin of wijk terecht kunnen, voelt het herstel laagdrempelig. Ze hebben dan geen reistijd, en combineren nut en ontspanning. Er zijn dan weinig sessies nodig, dus uiteindelijk zien ze de meerwaarde wel.’

Zien huisartsen de meerwaarde van buitenfysio?

Hoe gaat de samenwerking met andere zorgverleners, zoals huisartsen? Initiatief vanuit een groene omgeving werkt niet, denkt Janneke. ‘Huisartsen staan in mijn beleving meer open voor een fysiotherapeut dan een ‘groene’ aanbieder of een trainer. Omdat ze bekend zijn met de competenties van een fysiotherapeut, mag ik langskomen om mijn ideeën te delen. Zorgmedewerkers in de eerstelijnszorg willen logica, wetenschap en onderbouwing zien.’
In haar plaatselijke gezondheidscentrum, waar Janneke’s kantoor huist, is een tuintje. Die wil ze, samen met andere zorgverleners, vergroenen om ook in te zetten. Er zijn nu vier huisartsenpraktijken aanwezig in het gezondheidscentrum, die ze gaandeweg allemaal meekrijgt. ‘Ze krijgen tussendoor mee wat de effecten zijn van de buitenbehandelingen en horen de positieve terugkoppeling in de wandelgangen. Dit maakt ze nieuwsgierig. Vooral de jonge garde huisartsen vindt deze ontwikkeling interessant.’

Wat zou een huisarts dan over de streep trekken om aan groene zorgverlening te denken? ‘Ik sprak een huisarts die enthousiast werd van het idee, maar voor huisartsen is het belangrijk dat het geen extra tijd, moeite of aandacht kost. Hij vindt natuur wel een grote toevoeging binnen de zorg. Wat voor hem goed zou werken is als het in het Zorgdomein geïntegreerd kan worden. Dus als hij iemand naar fysiotherapie wil verwijzen, dat ‘natuur’ dan ook in het rijtje van opties zou staan.’

Aanbod vanuit intrinsieke motivatie

Dus wat is er nodig om zorg in de natuur breder te kunnen aanbieden? ‘Dat zorgverleners het vanuit hun eigen intrinsieke motivatie, zelf gaan ervaren. Natuur en gezondheid wordt steeds meer gecombineerd, bijvoorbeeld buitenpsychologen die sessies buiten organiseren. Daar word ik erg enthousiast van. Buiten zijn is essentieel in gezondheid, en dus in herstel.’

Een gezonde werkcultuur in ziekenhuizen is het fundament van goede zorg, maar juist die cultuur laat helaas op nog steeds veel plekken te wensen over. Macht, hiërarchie en respectloos gedrag spelen al te vaak nog op de werkvloer. Margot van Genderen (Algemeen Bestuurslid De Geneeskundestudent), Banu Özbakir (Algemeen Bestuurslid De Geneeskundestudent) en Wico Mulder (jeugdarts Adolescenten, Arts M&G en adviseur Mentale Gezondheid en Welbevinden bij Alles is Gezondheid) schreven een artikel voor Medisch Contact.

Toxische cultuur is structureel probleem

Uit het artikel: ‘Uit recent onderzoek van De Geneeskundestudent (2024) blijkt dat één op de acht geneeskundestudenten tijdens hun coschappen te maken krijgt met ongewenst gedrag, hierbij zijn medisch specialisten vaak betrokken zijn. Eerdere onderzoeken bevestigen dat de toxische cultuur in de zorg geen incident is.

De persoonlijke ervaring van Mulder (co-auteur) van bijna twintig jaar geleden maakt dit pijnlijk duidelijk. Als jonge, bevlogen arts in opleiding werkte hij in een omgeving waar intimidatie en machtsmisbruik gangbaar waren. Uiteindelijk besloot hij te stoppen met zijn opleiding. Jaren later kwamen deze misstanden aan het licht en kregen ze aandacht in de media.

Andere persoonlijke verhalen onderstrepen deze bevindingen. Een van de auteurs werd door een gynaecoloog uitgemaakt voor ‘slechtste coassistent ooit’ en tijdens een operatie vernederd. Dit soort gedrag wordt door de dader vaak niet als uitzonderlijk ervaren, wat het probleem structureel maakt. In de Zembla-podcast Onveilige Artsen (2024) en een enquête van Medisch Contact wordt grensoverschrijdend gedrag in de zorg breed uitgemeten. Meer dan 30% van de artsen meldt ooit grensoverschrijdend gedrag te hebben ervaren, variërend van denigrerende opmerkingen tot ernstige incidenten die onder het strafrecht kunnen vallen.

Veilige werkomgeving cruciaal

Deze cijfers tonen aan dat eerdere pogingen om de werkcultuur te verbeteren onvoldoende effectief zijn. Een veilige werkomgeving is niet alleen een kwestie van fatsoen, maar ook cruciaal voor het behoud van zorgpersoneel en bovenal; de kwaliteit van zorg.’

Wat is de impact van zo’n giftige werkcultuur, en wat zijn de concrete stappen die we kunnen nemen in het verbeteren hiervan? Lees het hele artikel op Medisch Contact.

Expertwebinar over veilige werkcultuur

Naar aanleiding van het artikel in Medisch Contact organiseert Alles is Gezondheid samen met De Geneeskundestudent 18 maart een webinar over dit onderwerp. Een gezonde werkcultuur in ziekenhuizen, praktijken en instellingen is het fundament van goede zorg, maar juist die cultuur laat helaas op nog steeds veel plekken te wensen over. Praat je hierover mee?

Laten we onze (toekomstige) jonge dokters empathisch ondersteunen en gidsen zodat zij kunnen gaan floreren als goede dokter. Wat kunnen we doen om deze cultuurverandering in te zetten? Het expertwebinar op 18 maart biedt een kans om verder in gesprek te gaan en samen te werken aan een veilige werkcultuur in de zorgsector. Het webinar wordt gemodereerd door Wico Mulder. Sprekers in het panel zijn o.a. chirurg Marijn Houwert, staflid traumachirurgie en opleider Heelkunde bij het UMCU. Hij startte op 21 januari met De Vereniging voor Arts en Auto (VvAA) een campagne voor gelijkwaardige samenwerking in de zorg.

Cultuurverandering via de jonge arts

Het evenement Cadeau voor de Co en de A(n)io (CvC&A) draagt ook bij aan cultuurverandering. Dit initiatief van Alles is Gezondheid, in samenwerking met diverse medisch specialisten, De Geneeskundestudent en Student en Leefstijl, richt zich op het versterken van jonge artsen door hen te leren hoe ze grenzen kunnen aangeven en goed voor zichzelf kunnen zorgen. De vierde editie vindt plaats op 10 mei 2025.

Op 29 januari 2025 kwam voor de tweede maal een bevlogen gezelschap samen via Missie Mentaal om te onderzoeken hoe we via verandering in het onderwijs jongeren mentaal meer veerkracht kunnen meegeven. De nadruk van de bijeenkomst lag op doen.

Onder het motto ‘Groot dromen, klein beginnen’, gingen deelnemers van verschillende organisaties met elkaar aan de slag, waarbij ze over hun eigenbelang heen stapten. Vanuit de verschillende invalshoeken zijn inzichten gedeeld en acties bedacht, waarbij de kennis, netwerken en vaardigheden van de deelnemers elkaar aanvulden. We delen kort de geleerde lessen, tips, acties en oproepen.

Tips en geleerde lessen

1. Ontwerp je iets voor jongeren? Betrek jongeren dan als gelijkwaardige partner vanaf het begin. De NJR – koepel van 41 jongerenorganisaties – is een uitstekende keuze als samenwerkingspartner. Doe vast je voordeel met hun Bouwstenen voor betekenisvolle jongerenparticipatie.
2. Samen kom je verder dan alleen. Op zoek naar werkvormen om samen te werken aan verandering? Check dit Trello bord voor inspiratie, werkvormen en leesvoer.
3. Pas op voor betutteling. Als er rond mentale gezondheid lesprogramma’s met bijbehorende verplichtingen komen, is het risico groot dat jongeren het als betuttelend ervaren. Oproep: wees ervan bewust dat de focus op (mentaal) welzijn door jongeren als onoprecht ervaren kan worden. Zie, mede daarom: punt 1.
4. Vergeet de mentale gezondheid van docenten niet. We spreken voornamelijk over het onderwijs anders organiseren om jongeren mentaal gezonder te maken. Maar diezelfde ambitie zou natuurlijk ook moeten gelden voor docenten.
5. De Vraagbaak. Het onderzoekspanel van NJR Hoofdzaken en het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie peilde waar jongeren met psychische klachten tegenaan lopen bij het volgen van onderwijs. Hoe was dit op hun middelbare school en (vervolg)opleiding? En wat hielp hen? Lees hier de reacties van 39 jongeren.
6. Er is behoefte aan een structurele geldstroom voor mentale gezondheid. Dit vraagt om samenwerking tussen ministeries volgens het Health in All Policies-principe. Hoewel er voldoende financiële middelen zijn, is het budget versnipperd en vaak gekoppeld aan specifieke programma’s, zoals VSV. We zouden breder moeten kijken naar hoe investeren in mentale gezondheid binnen het onderwijs, bijvoorbeeld ook bijdraagt aan Positieve Gezondheid op de werkvloer.
7. Mentale gezondheid in onderwijstaal. Het is belangrijk dat scholen inzien dat preventief werken aan mentale gezondheid effect heeft. Om dat voor elkaar te krijgen is het van belang dat we kunnen aantonen wat het oplevert en dat dat gebeurt in de taal van het onderwijs. Kunnen we onderbouwen dat preventieve inzet in het onderwijs leidt tot minder individuele zorgvragen, zowel binnen het onderwijs als in de zorg?
8. Heb je een initiatief of lesprogramma? Help scholen om de aandacht voor mentale gezondheid structureel in hun aanbod te verwerken. Ontlast hierbij zoveel mogelijk de leerkrachten en neem ze helemaal mee in de werkwijze zodat ze dit ook zelf kunnen uitvoeren. Pas de vorm aan zodat leerkrachten en jongeren zich er goed in kunnen vinden. Dat verschilt per school. Is de aanpak goed geborgd? Vanuit dit punt kun je jezelf stapsgewijs terugtrekken, totdat de school op z’n eigen benen verder kan gaan.

Acties

Vanuit de verschillende invalshoeken zijn ook acties bedacht.

1e Actie.         

• Kennis en vaardigheden bundelen. Hoe kun je het bestaande onderwijs zó inrichten dat het bijdraagt aan welzijn (zonder daar aparte lesprogramma’s voor op te tuigen)? Wat zeggen wetenschaps-, praktijk- en ervaringskennis hierover?
• Kartrekkers: NJI en Tilburg University.

2e Actie.         

• Lerarenopleidingen en -opleiders helpen de juiste kennis en vaardigheden rondom mentale gezondheid in het onderwijs te verkrijgen en dit hoog op de agenda te zetten.
• Kartrekkers: Paul Bakkum, therapeut, met Gabrielle van InHolland.

3e Actie.

• Doetank 2.0. Hoe kan de doetank impact maken, verbinden en duurzaam blijven?
• Kartrekkers: Wilfred Dijkstra , Wico Mulder van Alles is Gezondheid en Wessel Kok (CAOP). Meehelpen met het organiseren van de volgende Doetank? Laat het ons weten!

4e Actie.         

• Een netwerk voor leraren en docenten starten die het systeem van binnenuit willen veranderen. Mensen die weerstand weten te omzeilen. Mensen samenbrengen, succesverhalen vertellen, helpen om samen meer impact te maken.
• Kartrekkers: nog niemand. Wie adopteert dit idee?

Oproepen

Wil je bijdragen aan de beweging richting betere mentale gezondheid, maar weet je nog niet hoe? Hieronder doen we 3 oproepen.

• 1e Oproep:     
  Structureel geld. Wie kent een financieel wonder met ervaring in het overheidsdomein? In eerste instantie om inzichtelijk te maken wat er is of gedaan kan worden om mentale gezondheid in het onderwijs te financieren.
• 2e Oproep:     
  Sociaal ontwerp met stakeholders. Door Avans/Shane you know en Nomads of change wordt gezocht naar bondgenoten om met belangrijke sleutelfiguren en organisaties in het onderwijs via sociaal ontwerp aan mentale veerkracht te werken.
• 3e Oproep:    
  Praktijkgericht netwerk. Indekerngezond bouwt aan een praktijkgericht netwerk waarin onderwijsprofessionals elkaar vinden, uitwisselen en inspireren rondom Positieve Gezondheid in het onderwijs, in de regio Utrecht Leidsche Rijn, Vleuten-de Meern. Tips, geleerde lessen en bondgenoten zijn welkom!Heb je antwoord op een van deze oproepen, een idee, een suggestie of een waardevol contact? Geef dit dat door via de Doetank Mentale Gezondheid in het onderwijs-LinkedIN-groep. 

Samenwerking

Doe-tank Mentale Gezondheid in het Onderwijs is een initiatief van Missie Mentaal (een initiatief van Alles is Gezondheid) met medewerking van ‘Psychologie in het Onderwijs’. Missie Mentaal versterkt de beweging van mensen, organisaties en samenwerkingsverbanden die zich inzetten om mentale gezondheid in Nederland te verbeteren, met steun van het ministerie van VWS.