Wat is er nodig om te transformeren naar een groene en gezonde leefomgeving? We vroegen Caroline Porsius, Programmamanager Groene Metropool bij Staatsbosbeheer, wat ervoor nodig is om verandering duurzaam door te voeren.

Waarom is transformatie volgens jou nodig?
‘De noodzaak voor Transformatie, al is het een breed begrip, zien we overal om ons heen. En dan beperk ik me even tot de grenzen van ons eigen land in deze beschouwing, maar we zijn als delta natuurlijk onderdeel van een veel groter systeem. We zitten in de grootste verbouwing van Nederland in jaren. Er gebeurt zo veel qua inrichting van ons land én er komen nog de nodige uitdagingen op ons af. Ook op het gebied van gezondheid en veiligheid en aanpassingsvermogen op een veranderend klimaat. Nu we zowel in het landelijke gebied als in het stedelijk gebied een grote ruimtelijke puzzels te leggen hebben, is het ook een mooie kans om niet alleen ruimtelijk te ordenen, maar veel meer ruimtelijk te transformeren naar een verbonden natuur en mens inclusief ontwerp. met gezonde groene verbindingen voor mens, natuur en dier.’

Wat zijn op dit moment struikelblokken om gezondheid een onderdeel te laten zijn van de transformatie?
‘Waar het op spaak loopt heeft altijd wel met financiën en het systeem te maken en het snijvlak met de wil voor preventie. Ik kan me voorstellen dat preventie soms zelfs wordt tegengewerkt. Omdat het financiële zorgsysteem nu zo in elkaar zit dat je bepaalde zorg moet afnemen, anders klopt het financiële plaatje niet meer. Soms is het tegenstrijdig dat als je preventie goed naleeft en er daardoor minder mensen geopereerd hoeven te worden, dat dan tegelijkertijd financieel slecht nieuws is. Dat vind ik bizar. Dan laten we het systeem belangrijker zijn dan de bedoeling.
Het andere dat ik zie is een zekere “vanzelfsprekendheid” van gezondheid en ook van de aanwezigheid van gezonde vitale leefomgeving en natuur in Nederland. De aanname dat we voor behoud van gezondheid en behoud van een gezonde groene leefomgeving niets hoeven te doen of laten raakt me. Het waarderen van wat er is, is voor mij een fundament om op verder te gaan. Wees zorgvuldig met wat je hebt en trek ook middelen uit het te behouden, we willen het immers niet kwijt. Ik moet dan altijd denken aan dat prachtige nummer ‘Big yellow taxi ‘van Joni Mitchell met de tekst: “Don’t it always seem to go that you don’t know what you’ve got ’til it’s gone”.’

Welke rol speelt samenwerking op het gebied van transformaties?
‘Wat mij betreft de hoofdrol. Omdat we in zulke grote transformaties zitten, die ook nog eens complex zijn, kan je die per definitie niet alleen aangaan. Een plek waar je met verschillende domeinen samen leert over transitie, maar ook elkaar ontmoet is een prachtige vorm. De Health Transformation Community Green daagt uit en nodigt uit om te denken en te bewegen voorbij je eigen grenzen. Voor het verruimen van kennis, perspectief, je ervaring en je kijk op de uitdaging. Er wordt gekeken naar de transformatie als mens, dat vind ik een mooie vorm en ontwikkeling. Samenwerking speelt bij de Health Transformation Community Green een grote rol. Verbinding met de verschillende netwerken, ook na het traject, zijn enorm waardevol.

Wat we uiteindelijk willen is dat je niet alleen in je hoofd blijft zitten. Maar dat je echt afdaalt naar jezelf, naar jouw drijfveren en ook naar jouw twijfels of angsten en deze weet te koppelen aan wat je te doen hebt op een heel ander niveau. Dat je jezelf ziet als onderdeel van een groter geheel. Om ervoor te zorgen dat je in staat bent om het grotere geheel te beschouwen en je eigen plek daarin, zodat we in samenwerking met elkaar in staat zijn om wat er nodig is voor transitie ook in te vullen.’

Welke struikelblokken en oplossingsrichtingen ziet Staatsbosbeheer voor een groene gezonde leefomgeving?
‘Een groene gezonde leefomgeving is het fundament voor een gezond en vitaal leven en een groen en gezonde leefomgeving biedt ook plek voor werken, wonen of recreëren. We zijn in Nederland te verkokerd en te geordend. De ruimtelijke ordening zou eigenlijk meer ruimtelijke verbinding moeten worden. Daarnaast vind ik dat we meer aandacht en middelen moeten uittrekken om te behouden wat we al hebben.

Ons programma Groene Metropool streeft ernaar om de natuur tot aan elke voordeur te brengen. Dus niet alleen maar denken in groene plekken, zoals natuur en recreatiegebieden, parken, perken of tuinen, maar een aaneengesloten netwerk van groen. Waarlangs je als mens en ook als egel, of vlinder of kever kan bewegen. Natuurlijk met een bepaalde (basis) kwaliteit. Goed voor de gezondheid en vitaliteit van mens, dier en zo de hele natuur. En z’n nationaal groen blauw netwerk maken we dan door slim samen te werken.

Wat ik zie gaat voorbij eigen trends en eigen domeingrens. Stel ik beheer een natuurgebied, dat is business van bosbeheer en gaat om het beheren van het gebied. Waar ligt de grens dan, waar ligt dan de stad dichtbij en wat zijn de uitdagingen in die stad? Denken voorbij je eigen grens en sluit aan bij andere ontwikkelingen om je heen.

Om de rol van Staatsbosbeheer in de maatschappij te duiden hebben we 3 B’s geformuleerd. De B van beheer: Het beheren van de huidige natuur, recreatie en cultuurhistorische gebieden. Daarmee zorgen we ervoor dat de kwaliteit van de gebieden zo hoog mogelijk wordt:. Dit is een van onze belangrijke taken, het behouden en beschermen van wat er is. Daarnaast de B van beleven. We zijn er bij Staatsbosbeheer van overtuigd dat je als mens de verbinding met de natuur nodig hebt. Als je kinderen op jonge leeftijd de natuur laat beleven of als je mensen de gelegenheid geeft om te wandelen, te fietsen of op wat voor manier dan ook in de natuur te zijn, de natuur als waardevolle plek goed omarmd wordt. De derde B is van het benutten van de schone lucht, het gezuiverde drinkwater en ook het duurzaam gegroeide en geoogste hout. Het FSC gecertificeerde hout uit de Nederlandse bossen is de beste keuze in jouw bouwmarkt. Ook grote bouwbedrijven kiezen steeds meer voor duurzame toepassingen van hout uit de Nederlandse natuur. Als er dan ook nog meer areaal bos bijkomt betekent dit meer CO2 vastlegging en ook meer mogelijkheden om meer hout te leveren voor duurzame bouw.’

Welke veranderingen zijn er voor jou nodig om toe te werken naar de groene en gezonde leefomgeving?
‘Echt samenwerken en samen willen. Iets waar de leergang Health Transformation Community Green aan bijdraagt, door mensen uit verschillende domeinen samen te brengen. Zij vormen allen een stukje van de puzzel. Dat is wat er ontbreekt. Het domein gezondheid zit lang niet altijd aan tafel en het belang van groen en gezondheid wordt daarom niet altijd meegenomen. Ook het behoud en beheer van natuur en recreatiegebieden en voorzieningen valt vaak buiten de begroting. Het lijkt wel of er eigenaarschap ontbreekt. Is wat er nu al is aan natuur en mooie recreatiemogelijkheden te vanzelfsprekend? Misschien moeten we ze in de vorm van ‘Mede mogelijk gemaakt door ……..’ ter adoptie aanbieden aan partijen die graag investeren in het gezond en vitaal houden van onze recreatiegebieden met bankjes, paden, uitkijktorens, speeltoestellen.
Waar ik heel blij van word zijn alle geweldige initiatieven die er zijn. Particulieren die de wijk vergroenen, de straten en het schoolplein. Bedrijven die investeren in natuur en duurzaamheid. En overheden die werken aan meer natuur inclusief, in sectoren als de bouw en de landbouw en aan groenere gezondere steden. En dat is hard nodig. De natuur is immers van levensbelang!’

Hippocrates: It is more important to know what sort of person has a disease, than to know what sort of disease a person has.

In 2020 bracht het College Geneeskundige Specialismen (CGS) een visie uit over het veranderende landschap van geneeskundige specialismen. Hieruit valt op te maken dat de medische wereld dringend behoefte heeft aan zorgprofessionals die werken vanuit een bio-psychosociale blik en beschikken over coachingsvaardigheden. Een mooi initiatief op dit gebied is het MedGezel traject dat jonge dokters traint om patiënten te ondersteunen als medisch coach.

De medische wereld is een complex en hectisch systeem. Als we niets doen loopt de zorg vast. We staan voor de opgave om de zorg betaalbaar te houden en de transformatie te maken van ziekte naar gezondheid. Belangrijk onderdeel is het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid in het maken van gezonde keuzes. Om samen het juiste pad te kiezen bij behandeling, opvolging van voorgestelde adviezen en herstel is ook een goede verbinding tussen arts en patiënt van onschatbare waarde.

De druk op medisch specialisten en zorgprofessionals is al jarenlang torenhoog en de benodigde transformatie komt daar nog eens bovenop. Er wordt veel van zorgpersoneel gevraagd. Het is cruciaal dat een professional zichzelf in deze stroom staande weet te houden en kan zorgen voor een gezonde balans.

Juist door goed voor jezelf te zorgen kun je er beter zijn voor een patiënt of collega. Anders gesteld; zo kan je als zorgprofessional beter kijken naar de persoon of mens in plaats van de ziekte die iemand heeft. Dit vraagt wel om authentieke afstemming, empathie en oog voor iemands individuele context. Het gevolg is dat een patiënt zich meer gezien, gehoord en begrepen zal voelen.

Arts als coach

De medische wereld heeft dringend behoefte aan zorgprofessionals met adequate coachingsvaardigheden. Het visiedocument Medisch Specialist 2025 van de Federatie Medisch Specialisten uit 2017 vraagt om het opleiden met de competentie coaching (Arts als Coach). In het curriculum anno 2023 is dit echter nog steeds geen integraal onderdeel van het opleidingstraject tot arts of specialist.

Maar er zijn diverse hoopvolle initiatieven op dit gebied. Zo zijn de Samenwerkende Topklinische Ziekenhuizen (STZ) in de regio Amsterdam met ondersteuning van ONVZ, een samenwerking gestart met opleidingsinstituut MedGezel. In 2023 worden in dit innovatieve opleidingstraject alle co-assistenten getraind om patiënten te ondersteunen in de rol van medisch coach.

Uit de praktijk en onderzoek is gebleken dat de inzet van een jonge dokter in de rol als MedGezel grote voordelen heeft. Voor patiënten, artsen én voor deelnemende zorginstellingen. En vooral ook voor de lerende en zich vormende arts-in-spé, die zich moet functioneren in een zorgsysteem onder druk. Burn-out preventie en duurzame inzetbaarheid van toekomstige generaties artsen is van strategische belang.

Verder blijkt het MedGezel traject en het ontwikkelen van coaching ook een goed middel in het kader van zelfreflectie. “In de gezondheidszorg met hoge prestatiedruk en hiërarchische lijnen, bood de MedGezel opleiding mij ruimte voor stilte en even terug te gaan naar mezelf”, aldus Jade Castelijn (co-assistent). De vraag is echter wel in hoeverre een dergelijke vernieuwende beroepsopvatting conflicteert met de klassieke biomedische geneeskunde en dito cultuur. De documentaire Zorg van Morgen, gemaakt door co-assistenten, gaat daar dieper op in.

Op zoek naar gezondheid

“We staan aan de vooravond van een zorgcrisis en het is tijd dat wij als nieuwe generatie het voortouw nemen om verandering teweeg te brengen”, aldus Amber Boot, initiatiefnemer van de documentaire Zorg van Morgen die zij met drie andere co-assistenten van het Amsterdam UMC maakte. De documentaire gaat in op het verlangen naar nieuw elan in de zorg, hoe de sector zich kan verhouden tot een veranderende wereld en waar de zorg zich naartoe zou moeten bewegen.

Zorg van Morgen neemt de kijkers mee in de zoektocht naar gezondheidsbevordering en een gezondheidsgericht zorgsysteem dat kijkt naar de gehele mens en niet alleen naar het bestrijden van ziektes. In een artikel in Zorgvisie verwoordt Amber het volgt: “De zorg is toe aan een holistische kijk op gezondheid, waarbij niet de ziekte, maar de algehele gezondheid centraal staat”. Bekijk de trailer:

Kijk documentaire

Voor relaties van Alles is Gezondheid is er tijdelijk de mogelijkheid om de hier de gehele documentaire gratis te bekijken. Aanbod is geldig tot 25 september 2023. Deel de film gerust met een collega te delen of bespreek met elkaar de inhoud eens.

Meer weten over anders werken binnen de zorg of wil je binnen je eigen organisatie of afdeling in actie komen? Neem contact op met Wico Mulder

Blog Machteld Huber

Inmiddels ben ik bij mijn 10e blog aanbeland. Een passend moment om eens te kijken waar ik inmiddels sta met ‘mijn laatste 1000 dagen’? Ik ben destijds begonnen te tellen daags na het feestelijke congres op 11 november 2021, van ons instituut iPH. We vierden dat het 10 jaar geleden was dat de wereldwijd goed ontvangen publicatie in de British Medical Journal verscheen, met onze vernieuwende omschrijving van gezondheid als ‘aanpassingsvermogen en eigen regie’. Uit die omschrijving is het begrip ‘Positieve Gezondheid’ ontwikkeld, dat daarna ook een grote vlucht heeft genomen. Een mooi jubileumfeestje dus, dat tevens een vorm van afscheid voor mij was. Uiteindelijk niet helemaal, omdat ik het werk zo leuk vind, maar ik doe wezenlijk veel minder werk en ook anders.

Een slimme meid

Ik ben toen, een paar dagen voor mijn 70e verjaardag, heel bewust aan een nieuwe fase voor mijzelf begonnen, waarin ik wilde onderzoeken wat ‘goed oud worden’ voor mij zou betekenen. ‘De laatste 1000 dagen’ sprak mij aan als naam (met een knipoog naar ‘de eerste 1000 dagen van het leven’), omdat het een omschreven periode is waarin ik een aantal zaken geregeld wilde hebben. Waarna ik hoop nog een mooie tijd verder te leven, met het prettige gevoel van ‘een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’.

Ik ben nu dus maar eens gaan tellen en wanneer deze blog eind april 2023 verschijnt, zijn er 528 dagen verstreken en resteren er nog 472. Dus ik ben net iets over de helft.

Mijn eigen vorm van een ‘zentuin’

In mijn blogs – die ik op verzoek ben gaan schrijven – probeer ik steeds iets van mijn ‘ontdekkingen’ te beschrijven aan de hand van actuele levensgebeurtenissen én steeds iets praktisch. Wat waren de thema’s tot nu toe? Heel actief ben ik aan de slag gegaan met ‘ontspullen’ en het proberen voor dingen, die mij dierbaar zijn, een bestemming te vinden waarmee ik anderen ook blij kan maken. Dat werden kleinkinderen en verdere familie, maar ook ‘toevallige ontmoetingen’ en de Kringloop. Dat kost tijd en aandacht, maar geeft veel voldoening. Mijn streven is het om met het weinige dat ik nog wel wil behouden een sfeer van rust en harmonie te creëren; mijn eigen vorm van een ‘zentuin’.

Kwetsbaarheid van de leeftijd

Ik heb opnieuw naar mijn testament gekeken, ik maakte een codicil met een beschrijving voor wie overblijvende spullen bestemd zijn en ik ben aan de slag gegaan met een levenstestament. Dat laatste is nog niet zo makkelijk en nog niet af. Toen brak ik mijn arm en werd de kwetsbaarheid van de leeftijd héél beleefbaar. Het bracht het besluit om bijtijds naar een levensloopbestendige woonsituatie te gaan zoeken. Wat ben ik dankbaar dat we daar nu ‘al’ mee bezig zijn, want dat proces heeft veel voeten in de aarde en ik kan mij voorstellen dat ik dat over vijf jaar niet meer zo makkelijk zou kunnen hanteren. Kortom, er is al veel gebeurd in deze periode en nu ben ik dus halverwege mijn 1000 dagen.

Twee handen vrij

Wat gaat er nog komen? Ofschoon ik mij laat leiden door wat het leven brengt, heb ik wel degelijk een lijstje in mijn hoofd met onderwerpen waar ik mij nog mee bezig wil houden. Ik meld maar vast wat er nog op enig moment gaat komen, dan bent u als lezer voorbereid. Wat mij boeit zijn de grote thema’s waar mensen aan het eind van hun leven spijt van kunnen hebben. Dan is er het probleem van de angst voor de dood. En stel dat ik straks in een situatie van ondraaglijk lijden kom, wil ik dan wel of geen euthanasie? En wil ik begraven of gecremeerd worden en in dat laatste geval, wat wil ik dat er met mijn as gebeurt? En hoe regel je dat? Maar dichter bij het nu is er ook het thema hoe je, als je ouder wordt, jezelf zo gezond mogelijk houdt? Enfin, er komt vast nog meer bij, maar het overkoepelende thema is toch ‘loslaten’. En ik ervaar nu al de wijsheid van Loesje, die zegt: ‘Als je loslaat, heb je twee handen vrij’. Dat geeft veel ruimte en dat is heerlijk!

Machteld Huber, voormalig huisarts en onderzoeker. Ontwikkelde het brede begrip Positieve Gezondheid, waarbij zingeving centraal staat. Zij volgt haar eigen ‘laatste 1.000 dagen project’ en deelt haar belevenissen in periodieke blogs op de website van het Landelijk Expertisecentrum Sterven.

Op 29 maart vond de tweede editie van de Inner Development Goals Meetup plaats in de HUB in de Koninklijke Jaarbeurs in Utrecht. Het is een initiatief van de IDG-Hub-Utrecht. Verschillende ambassadeurs bieden vanuit het perspectief van innerlijke ontwikkeling nieuwe perspectieven op bestaande wicked vraagstukken. Samen denken, zijn, voelen en komen tot constructieve actie vanuit een geleidelijk proces en verbinding.

Netwerkadviseur (Mentale) zorg & gezondheid Wico Mulder is vanuit Alles is Gezondheid betrokken. De sessie was gericht op experimenteren en ontdekken, en antwoord krijgen op de vraag ‘wat kunnen we met de Inner Development Goals (IDGs)’?

De voortgekomen uit de millenium doelen Sustainable Development Goals (SDGs) zijn voor de meesten wel bekend maar geldt dat ook voor de IDGs? Dit zijn vaardigheden en kwaliteiten die iedereen kan ontwikkelen om maatschappelijke- en organisatievraagstukken aan te pakken. Soms is een vraagstuk te groot om alleen op te lossen. Dan kunnen de IDGs helpen om met het niet-oplossen of niet weten een stap te zetten.

De door Oxford en Harvard gesteunde Zweedse beweging van de Inner Development Goals stelt dat het noodzakelijk is als we de Sustainable Development Goals van de UN nog willen halen, we niet bij ieder probleem direct weer naar nieuwe technologieën moeten zoeken, maar in plaats daarvan naar ons eigen gedrag moeten kijken. Niet technologische innovatie, maar eerst gedragsmodificatie, reflectie. Dat betekent dat er veel minder aandacht moet naar welvaart (GDP), en meer naar welzijn.

Welke innerlijke ontwikkeling komt kijken bij de mogelijke oplossing van het vraagstuk?

Aan de hand van een aantal vraagstukken gingen deelnemers tijdens de bijeenkomst in groepen aan de slag. Met de focus op de centrale vraag: ‘Welke innerlijke ontwikkeling komt kijken bij de mogelijke oplossing van het vraagstuk’? Zo worden de IDGs geen doelen an sich. Een andere insteek dan bij de SDGs dus, waar wel doelen geformuleerd zijn. Die doelen zijn groot, breed en kunnen concreter. Zo kan een organisatie met weinig moeite aangesloten zijn bij de SDGs en evengoed voor vervuiling of uitstoot zorgen. Je kunt de IDGs zien als een bril die je op kunt zetten. Waar zit jij, de samenleving, de maatschappij mee?

Waarom de IDGs?

De IDGs vormen een framework dat de vraag probeert te beantwoorden waarom het niet lukt de SDGs te halen. Met de IDGs willen de initiatiefnemers ondersteuning bieden aan mensen en organisaties, die betrokken zijn bij inspanningen om bij te dragen aan een duurzamere mondiale samenleving.

Aan de hand van grootschalig onderzoek is er een enquête uitgezet. Daar kwamen 23 aparte doelen uit: vaardigheden en kwaliteiten, opgedeeld in vijf domeinen. Door het ontwikkelen van mensen kunnen ze zelf beter nadenken over de lange termijn, over de toekomst van hen zelf, de volgende generaties, de maatschappij en de ecologie bijvoorbeeld. Door te werken aan je innerlijk kompas en kritisch denken ben je beter in staat besluiten voor de lange termijn te nemen.

Nieuwe inzichten

Aan de hand van een aantal stappen gingen deelnemers met elkaar in gesprek over de geformuleerde vraag. Zoals:

• Hoe waardevol in kader van SDGs, IDGs is reflectie leveren op schoonheid?
• Waar kom ik ’s morgens mijn bed voor uit/ wat is mijn Ikigai?
• Is er een grotere verantwoordelijkheid dan te zorgen voor welzijn over je geest?
• Hoe geef ik invulling aan de tijd die me nog rest op aarde?

Aan de hand van de werkvorm ‘Development Circle’ geïnspireerd door uLab Case Clinics kreeg elke deelnemer een verschillende actieve rol toegewezen met duidelijke taken voor een goed verloop. Uit de sessie bleek dat met de juiste vragen mensen aan het denken gezet worden, dat zorgt voor reflectie. Er is per vraagstuk gekeken naar de IDGs die zijn ingezet. Denken, zijn, samenwerken, verbinden en doen kwamen het meeste voor. De opbrengsten waren nieuwe inzichten, focus en bevestiging. Ook werd stilgestaan bij welke IDG verder ontwikkeld kan worden. Door de aandacht voor de vraag was er verbinding en herkenning, en doordat de IDGs niet politiek zijn geladen benader je de vraag anders. De komende periode worden meerdere sessies door de IDG Hub Utrecht aangeboden.

3e IDG Hub Utrecht

10 mei vindt de 3e IDG Hub Utrecht event plaats, over de vraag ‘Hoe maken we de leefomgeving binnen en buiten onze woningen gezonder?‘. Iedereen ‘woont’ en iedereen ‘doet aan gezondheid’, dus we zijn allemaal expert. Doe mee en ervaar hoe jouw innerlijke ontwikkeling zich verhoudt tot het vinden van antwoorden op dit soort vragen.

Kijk hier voor meer informatie en meld je hier aan voor de 3de IDG Hub Utrecht meeting op 10 mei as.

Blue zones. De plekken op de wereld waar mensen een relatief hoge leeftijd bereiken én gezond blijven.

Wat is het “geheim”? En is het mogelijk om zo’n plek te creëren? De tweede vraag werd de bezoeker gesteld tijdens de bijeenkomst voor Groene Cirkel ‘Groene gezonde stad’ – de blue zone en de groene leefomgeving voor de provincie Zuid Holland op 29 maart 2023. ‘Aan tafel’ zaten mensen uit zowel het fysieke als sociale domein en uit de gezondheidszorg. Een mooie mix, die nodig is ook, want alleen samen kun je een vraag van deze orde beantwoorden. En een mooie uitdaging, want hoe mooi is het als Zuid Holland een blue zone kan worden?

Dan moeten we eerst terug naar de eerste vraag, ‘wat is het geheim?’. Gelukkig is daar het een en ander over bekend. Kijkend naar de leefomgeving zijn er een aantal aspecten van specifiek belang. Namelijk, mensen in blue zones bewegen op een natuurlijke manier, lassen dagelijks een rustmoment in en gebruiken bonen als centraal voedingsmiddel. Ze hebben een helder levensdoel en wonen in een positieve omgeving.

Maar hoe richt je de leefomgeving dan zo in dat al deze aspecten er in passen?

Leefomgeving die uitnodigt tot bewegen

Natuurlijk bewegen wil zeggen dat mensen op een natuurlijke manier dagelijks in beweging zijn. Daarvoor is een leefomgeving nodig die uitnodigt tot bewegen: dus lopend of fietsend naar voorzieningen als de winkel, school, het werk en fysiek bezig zijn in de (moes)tuin.
Dagelijks een rustmoment inlassen kan in je eigen huis, maar prettig is ook als de leefomgeving daar ruimte voor biedt, als dat thuis of op het werk niet kan. Voldoende plekken om te ontspannen is dus ook belangrijk.

Gezonde voeding is een bekende pijler voor gezondheid. Bonen als centraal voedingsmiddel zijn we in Nederland niet zo gewend. Wel weten we allemaal dat het belangrijk is om voldoende verse groente en vers fruit te eten. Een buurtmoestuin of buurtkas is een prachtige manier om de leefomgeving zo in te richten dat het uitnodigt tot gezond eten.

Natuur is een belangrijke trigger voor zingevende ervaringen. In een groene omgeving wanen we ons even weg uit de dagelijkse beslommeringen en komt er ruimte voor ontspanning en voor zingevingsprocessen. Ook daarop kun je de leefomgeving dus afstemmen.

Wonen in een positieve omgeving

Tenslotte wonen mensen in een blue zone in een positieve omgeving. Daar komen eigenlijk alle eerder genoemde aspecten bij elkaar. Want een leefomgeving waar ruimte is voor bewegen, ontspannen, ontmoeten, gezonde voeding en zingeving is een positieve omgeving.

Radicaal vergroenen

En niet te vergeten: een groene omgeving! Want dat is de missie van Groene Cirkel ‘Groene gezonde stad’: radicaal vergroenen, omwille van gezondheid, behoud van plant- en diersoorten en bescherming tegen extreem weer. Dus eigenlijk is de vraag: hoe kunnen we de leefomgeving radicaal vergroenen én bijdragen aan gezondheid van de bewoners?

Met die vraag mochten we onder leiding van Paul Dijkman, architectuur-filosoof, heel concreet aan de slag door in groepjes een nieuw te bouwen wijk in te richten die voldoet aan al elementen van een blue zone. Met blokken, grasveldjes, bomen op damstenen en gekleurd papier voor water en groene daken mochten we een compleet nieuwe, radicaal groene en gezonde wijk ontwerpen.

Wat leerden we van elkaar?

Gebruik groen en blauw (water) als basis. Groen vanaf iedere voordeur en uitzicht op groen vanuit iedere woning. Pas de bebouwing aan op het groenplan, in plaats van andersom.
Betrek bewoners zo veel mogelijk vanaf het begin al bij de inrichtingsplannen. Denk daarbij aan alle aspecten die belangrijk zijn voor een blue zone: zorg dat mensen elkaar kunnen opzoeken in hun wijk, elkaar kunnen steunen en helpen, gaan wandelen en fietsen, gezond voedsel gaan verbouwen en eten en dat ze wonen in een omgeving die zoveel mogelijk ontspant en zo weinig mogelijk stress oplevert.

En betrek het fysieke, sociale én zorgdomein vanaf het begin, zodat er een integrale visie ontstaat. Dan kunnen de wijk, de inrichting én woningbouw bijdragen aan klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezondheid.

Wisselwerking natuur en draagkracht van de mens

Vanuit mijn achtergrond als huisarts en huidige opleiding tot ecoloog zie ik heel duidelijk de wisselwerking. Want omwille van onze gezondheid is het ontzettend belangrijk dat er natuur om ons heen is. En voor de natuur is het belangrijk dat we ons realiseren dat we er alles aan moeten doen om het te behouden en te versterken, óók om gezond te  blijven. Wij kunnen niet zonder de natuur; de natuur redt het niet zonder onze draagkracht voor het behoud er van.

Het mooiste aan deze sessie vond ik dat we met mensen samen kwamen die allemaal in staat waren om beperkende regels, normen en wetten even los te laten en puur te kijken naar wat er nodig is vanuit gezondheidsoogpunt en natuur. We concludeerden ook dat juist die mensen die dat durven en kunnen nodig zijn om radicale verandering, radicale vergroening voor gezondheid, mogelijk te maken. Want natuurlijk zijn er allerlei redenen waarom het niet kan; maar genoeg redenen waarom we eigenlijk wel zullen moeten, willen we Nederland leefbaar houden voor mensen, dieren en planten.

Peternel Mereboer, Netwerkadviseur Groen bij Alles is Gezondheid

Iemand die gezondheidsvaardig is, heeft kennis over gezonde leefstijl en is in staat om gezond te leven. Maar hoe word je dan gezondheidsvaardig en hoe kun je het vervolgens blijven? Als netwerkadviseur onderwijs van ‘Alles is Gezondheid’ wil ik domein overstijgend op zoek naar antwoorden op deze vragen. We mogen het als samenleving niet accepteren dat zo veel mensen niet voldoende kunnen meedoen en daardoor gezondheidsschade lijden!

Uit Europees onderzoek bleek in 2011 dat ongeveer 29% van de Nederlandse bevolking niet genoeg vaardigheden had om informatie over hun gezondheid te begrijpen en toe te passen (HSL-EU, 2011). Hoever zou dit percentage inmiddels zijn opgelopen?

Er zijn een aantal factoren die een rol spelen bij het wel of niet ‘gezondheidsvaardig’ zijn: Lezen en schrijven, rekenvaardigheid, kennis over ziekten en gezondheid en het vermogen om vragen te durven stellen. Als je deze vaardigheden niet of nauwelijks bezit, heb je enorme moeite om je weg te vinden in de zorg.

Alliantie Gezondheidsvaardigheden

De Alliantie Gezondheidsvaardigheden is in 2010 gestart om dit probleem aan te pakken. De alliantie heeft als doel krachten te bundelen om meer mensen in de maatschappij te kunnen laten participeren met genoeg kennis en vaardigheden om gezond te leven.

De partners van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden zijn werkzaam op het brede terrein gezondheid en zorg. Wij willen het thema gezondheidsvaardigheden binnen en buiten de eigen organisatie op de agenda zetten, (samen)werken aan verbetering en kennis en ervaring uitwisselen.

Maar wat zijn dan eigenlijk gezondheidsvaardigheden? En wat kan jij doen om mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden te ondersteunen? En hoe kan de Alliantie Gezondheidsvaardigheden helpen? Antwoord op deze vragen vind je in onderstaande animatie.

Werkgroep

Als werkgroep ‘Taal maakt gezonder’ van de Alliantie Gezondheidsvaardigheden streven we naar de verbetering van basisvaardigheden bij laaggeletterde patiënten/cliënten in de gezondheidszorg, zodat zij gezondheidsvaardiger worden. We doen dit door het delen van kennis en ervaringen en door het ondersteunen van verschillende initiatieven. We slaan een brug tussen professionals uit de wereld van taal en gezondheid, zodat zorgprofessionals eerder laaggeletterdheid bespreken en laaggeletterden informeren over scholingsmogelijkheden op het gebied van basisvaardigheden.

Trekkers van de werkgroep zijn vanuit Stichting Lezen en Schrijven Marieke Wiebing en vanuit Alles is Gezondheid Ornella van der Ende en ondergetekende. Waar Stichting Lezen en Schrijven ontzettend veel kennis heeft van de inhoud, hebben wij vanuit Alles is Gezondheid als netwerkorganisatie een verbindende en innovatieve rol. Scholingsmogelijkheden en het bruggen bouwen hebben hierbij mijn speciale aandacht. De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van een grote diversiteit aan organisaties. Van bibliotheken tot huisartspraktijken en van universiteiten tot ziekenhuizen. Deze combinatie ervaren we als ontzettend waardevol!

Inspirerende voorbeelden

Bij de afgelopen bijeenkomst van 21 maart 2023 stonden twee onderwerpen centraal. De Toolkit gezondheid & (digitale) zorg gepresenteerd door Iris Coster van Probiblio en een bijdrage van Donia Mohamed van het ministerie van VWS over het plan om organisaties gezondheidsvaardiger te maken.

De Toolkit gezondheid & (digitale) zorg is vormgegeven in een Padlet. In de Padlet vind je handreikingen om aan de slag te gaan met het thema gezondheid en (digitale) zorg. Vraagstukken rondom vergrijzing, overgewicht, stijgende zorgbehoefte, meer eigen verantwoordelijkheid en e-health vragen om nieuwe oplossingen. Wat kan de bibliotheek hierin betekenen? En in het verlengde hiervan: wat kunnen andere organisaties hierin betekenen? Genoeg stof dat aanzet tot nadenken, maar vooral genoeg stof om aan te zetten tot actie!

Donia Mohamed nam ons mee in de plannen van het ministerie van VWS om samen met het veld, organisaties gezondheidsvaardiger te maken. Het uitgangspunt is om de aanpak aanvullend en ondersteunend te laten zijn aan reeds uitgezette initiatieven. Er is uitgezocht waar de knelpunten en waar de kansen liggen (Ecorysrapport 2022). Het uitgangspunt hierbij is ‘Samen beslissen’. Ontzettend mooi dat we als werkgroep worden meegenomen in de plannen en dat we kunnen meedenken en aanvullen.

Als werkgroep evalueren we jaarlijks via een monitor. Op de vraag wat er al goed gaat kregen we mooie feedback. Voorbeelden hiervan zijn: De doelstellingen van het overleg komen allemaal aan bod in de activiteiten. Biedt interessante contacten en mogelijkheden tot uitwisseling en van elkaar leren. Verschillende perspectieven interessant. Verder hebben we gekeken naar wat er beter kan, wat werkgroepleden willen bereiken met hun eigen werkzaamheden rond verbetering basisvaardigheden en natuurlijk over hoe wij daar als werkgroep bij kunnen helpen.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Neem dan een kijkje op onze website of neem contact op via wilfred.dijkstra@allesisgezondheid.nl. Wellicht kunnen we je verwelkomen in onze werkgroep. Daarnaast heeft de Alliantie Gezondheidsvaardigheden op 13 juni de jaarlijkse netwerkbijeenkomst. Wellicht een mooie gelegenheid om eens in onze keuken te kijken. Klik hier voor meer informatie.
Krachten bundelen = impact maken!

Het haalt steeds vaker het nieuws: de huisarts kan natuur op recept voorschrijven. Dat zou veel zorgkosten schelen en grote gezondheidswinsten opleveren. De vaak buitenlandse voorbeelden van Natuur op Recept genereerden in Nederland veel media-aandacht. Omdat ze niet geïnitieerd zijn vanuit de gezondheidszorg zelf of omdat ze simpelweg niet in de Nederlandse situatie passen zijn dit niet altijd echte inspiratiebronnen te noemen.

Een internationaal voorbeeld met een stevige verbinding met de gezondheidszorg is ParkRx America waar artsen hun patiënten een digitale verwijzing kunnen meegeven naar een groene plek van hun voorkeur. Ook de details van die groene plek zoals bereikbaarheid met OV, type natuur en begeleide groepsactiviteiten zijn makkelijk vindbaar. De patiënt ontvangt een reminder en de voorschrijvend arts kan meldingen krijgen als de patiënt naar de natuur is gegaan.

Ook de Britse pilot Green Social Prescribing is met National Health Service verbonden. Een hulpverlener uit de gezondheidszorg schrijft natuur voor en het sociaal domein voert de activiteit vervolgens uit.

Er zijn meer internationale concepten, maar die zijn vaker afkomstig van natuurorganisaties en nauwelijks tot niet van degenen die de patiënt mee naar het groen kunnen nemen, zoals huisartsen of andere zorgcollega’s. Dat huisartsen in Nederland aan natuur denken voor hun gezondheid begint her en der zichtbaar te worden. Zo organiseren een aantal huisartspraktijken wel wandelgroepen, al lopen veel van deze groepen nog in de stedelijke omgeving, vertrekkend vanuit de huisartspraktijk. Ook in eerstelijns leefstijlprogramma’s is groen nu nog niet expliciet als aandachtspunt opgenomen. Zij richten zich net als de huisartsen vooral op het in beweging krijgen van de patiënten.

Patiënten verwijzen naar de natuur

Toch is het goed om patiënten naar de natuur te verwijzen, want natuur heeft wel degelijk toegevoegde gezondheidswaarde bovenop bewegen. Daar is steeds meer wetenschappelijk bewijs voor. En het sluit aan bij de huidige trend om leefstijlinterventies in te zetten bij diverse chronische aandoeningen. Dat blijkt uit literatuuronderzoek dat ik deed in het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn*. Aandacht voor leefstijl is binnen de huisartspraktijk een relatief nieuw maar groeiend fenomeen. Sinds 2019 kan de huisarts doorverwijzen naar een erkende Gecombineerde Leefstijlinterventie, waarin een patiënt met overgewicht of Diabetes Mellitus II gedurende twee jaar begeleid wordt naar een gezonde leefstijl. Zo’n behandeling wordt vergoed door de zorgverzekering.

Maar lang niet elke huisarts ziet leefstijladvisering als typische taak of expertise voor haar professie. Op het gebied van natuur en gezondheid mist een aantal randvoorwaarden. Zoals tijd, financiële zekerheid en degelijk informatiemateriaal, zo blijkt uit ons onderzoek. Daarnaast heeft de huisarts meer kennis nodig, maar ook harder bewijs. Huisartsen willen graag bewijs dat natuur bij grote groepen patiënten effectief is op harde uitkomstmaten, zoals bloedsuikerwaarde, bloeddruk, gewichtsafname, afweer.

Natuur voor Gezondheid

Vanuit Alles is Gezondheid verschijnt daarom in samenwerking met vereniging Arts en Leefstijl in het najaar 2022 het platform ‘Natuur voor Gezondheid’. We merkten na het webinar: ‘Natuur op recept: samen op pad voor een groene leefomgeving’ en uit andere bijeenkomsten of contacten veel vraag naar hoe je natuur kunt toepassen, zeker vanuit ketenpartners van huisartsen. Het platform is geïnitieerd om de eerstelijn en haar keten van preventie, welzijn en sport te stimuleren om natuur te integreren in hun bestaande werkwijze. Met praktische hulpmiddelen, bruikbaar voor professionals in de eerstelijnszorg en welzijns- en sportsectoren. We hanteren het concept van Positieve Gezondheid waarin eigen regie en zelfzorg centraal staan zonder te medicaliseren. We gebruiken de naam Natuur voor Gezondheid omdat we twijfelen aan de voorwaarde van het recept van een medicus.

Materialen huisartsen en patiënten

Samen met Jolanda Maas, senior onderzoeker VU, Vereniging Arts en Leefstijl en Alles is Gezondheid heb ik vanuit het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn vier materialen ontwikkeld voor huisartsen en hun patiënten:

1. Een Handleiding Natuur en Gezonde Leefstijl met stevig wetenschappelijk bewijs
2. Een Samenvattingskaart Natuur en Gezonde Leefstijl met praktijkadviezen voor de huisarts
3. Patiëntenfolder Natuur en je gezondheid
4. Een verwijskaartje, waarin de informatie voor laaggeletterden beknopt is samengevat. Het kaartje kun je samen met de patiënt of cliënt invullen.

Het pakket is ook als drukwerk te bestellen via de webshop van Arts en Leefstijl: Pakket C: Folders Natuur en gezondheid.

Het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn werd uitgevoerd met subsidie van Ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit uit in samenwerking
met Vereniging Arts en Leefstijl en met Jolanda Maas, senior onderzoeker Natuur en Gezondheid aan de Vrije Universiteit. Ook Alles is Gezondheid draagt hieraan bij.

• Het rapport Succes- en Faalfactoren Groene Leefstijl in de Eerstelijn kun je opvragen bij Annette Postma: annette@annettepostma.nl
• Natuurmonumenten, juni 2022: Interview met Iris de Vries –Natuur als recept
• Natuur als recept, nu ook voor kwetsbare groepen! – Alles is gezondheid

Artikel september 2020, revisie oktober 2022

Afgelopen jaar was ‘Robuuster’ Marieke de Wit (kennismanager Robuust) deelnemer aan de eerste Health Transformation Community (HTC). Een beweging waarin 50 regisseurs en coördinatoren van regionale zorg- en gezondheidsnetwerken met elkaar antwoorden en inzichten delen over de transformatie van zorg naar gezondheid. Van #hoedan? naar #zodus!

Wat is je het meest bijgebleven van de HTC?

Naast veel goede diepgaande een-op-een gesprekken met deelnemers is de door DRIFT ontwikkelde X-curve me het meest bijgebleven. Het model geeft weer hoe bestaande systemen kunnen destabiliseren en er tegelijkertijd ruimte komt voor nieuwe experimenten die uit kunnen groeien tot een nieuwe orde. In het kantelpunt staat het woord chaos. Chaos en het instabiel worden van systemen die we gewend zijn zie ik steeds meer om me heen. Sla de krant maar open en het gaat over klimaatcrisis, energiecrisis, arbeidsmarktcrisis, asielcrisis, zorginfarct en zo nog meer. Ik kan die chaos ook in mezelf ervaren. Wat doe ik in deze chaotische tijden? Op welke plek zit ik en wat kan ik bijdragen? De ervaring dat in deze community andere mensen zijn met soortgelijke vraagstukken en dat ik met hen inzichten kan uitwisselen geeft mij houvast in deze chaos.

Wat heb je met deze inzichten gedaan?

Naast de inzichten vanuit de andere deelnemers en vanuit DRIFT bood het programma van de HTC nog veel meer inspiratie, ervaringskennis en oefenruimte. Ik ben ingestapt met de leervraag: ‘Wat kan ik anders doen, zodat anderen in beweging komen?’ Door mijn werk bij Robuust was ik me al zeer bewust van het gegeven dat ik zelf ook een veranderinstrument ben en dat ik door mijn gedrag impact kan maken. Ik zie het als een ontdekkingstocht waarin ik steeds nieuwe inzichten en ervaringen meeneem. De rollenspellen, simulaties, intervisies, nou ja eigenlijk het hele HTC-programma heeft bijgedragen aan mijn ontwikkeling. Ik heb met name geleerd wat meer los te laten, ruimte aan anderen te laten en hen te laten komen met ideeën. Dit pas ik nu dagelijks toe in diverse netwerken die ik mag begeleiden.

Hoe nu verder?

Op de slotdag van deze eerste HTC mochten we als deelnemers allemaal een gast meenemen uit ons eigen netwerk. Ik nodigde Lilo Crasborn uit. Zij is directeur van MCC Omnes en betrokken bij de samenwerking die wij begeleiden in de Mijnstreek. Vraagstukken vanuit de Mijnstreek heb ik ingebracht in de HTC en de inzichten vanuit de HTC heb ik in de Mijnstreek kunnen gebruiken. Een mooie wisselwerking. Tijdens de slotdag hebben we workshops verzorgd waarbij de inzichten uit het HTC-programma centraal stonden. Zo hebben onze gasten gevoel en beleving gekregen bij wat naar ons idee noodzakelijk is in de transformatie van zorg naar gezondheid. Op deze manier is de community die we de afgelopen maanden hebben opgebouwd weer groter geworden. En deze beweging stopt niet.

HTC was een fantastisch programma met een super organisatie, geweldige partners en veel nieuwe energie. We hebben met elkaar besloten deze energie vast te houden en elkaar te blijven ontmoeten om kennis en nieuwe inzichten te delen. Daarnaast heeft de HTC-organisatie ook een beroep op ons gedaan om mee te denken en werken aan een HTC 2023. Ik wil daar graag een steentje aan bijdragen!

De kinderboekenweek 2022 begint op woensdag 5 oktober en eindigt op zondag 16 oktober. Het thema is dit jaar Gi-ga-groen, natuur en gezondheid is een thema waar Alles is Gezondheid vol op inzet want genoeg te doen! Dat groen en gezondheid onlosmakelijk verbonden zijn, dat is inmiddels wel bekend! Er zijn veel mooie onderzoeken die aantonen wat groen voor een effect heeft op gezondheid. Daarom hier een aantal leestips voor de kids. De herfst is een perfecte tijd om op school en thuis extra bezig te zijn met lezen, leesplezier én met alles wat met dieren & natuur te maken heeft. En het leuke ervan is dat de kinderen zo ook gestimuleerd worden om naar buiten te gaan en dingen te ontdekken en te leren begrijpen.

Boekentips PLANTEN EN TUINIEREN – Leesbevordering in de klas

Groene vingers toveren- Tuinieren voor kinderen
Kirsten Bradley
Als je echt goed wilt snappen hoe planten ‘werken’ kun je er het beste gewoon lekker zelf mee aan de slag gaan! En dat is extra leuk met behulp van een boek dat er érg mooi uitziet. In dit mooi geïllustreerde boek vind je vooral veel leuke opdrachten die je zowel thuis als in de klas kunt doen (ontwerp een bloempot, zaadjes planten, bloemen en bladeren persen), maar ook korte informatie over bestuivers of het gezond houden van je tuin.

Mysterie in de moestuin
Jeanet Kingma
Veel actie zit er niet in dit verhaal over ‘de moestuin’, maar raadselachtig is het boek zeker! Binnen een project over planten – en dus ook tijdens de Kinderboekenweek! – is dit een mooi voorleesboek voor groep 5/6. Jikke houdt enorm veel van tuinieren en is vaak in de volkstuin van haar moeder. Maar één plantje is wel heel vreemd en er gebeuren meer geheimzinnige dingen. Wat voert de bitse Imelda in haar schild en wat is er toch aan de hand met de witte vlinders in haar kas?

Bekijk hier veel meer tips van de stichting voor leesbevordering in de klas.

Kinderboekentips – ontdek de natuur buiten én in het klaslokaal

Met deze kinderboekentips van Kinderboeken.nl ontdek je de natuur buiten én in het klaslokaal.

Boekentip – Anders op zoek naar gezondheid 

Chantal Walg
In het boek ‘Anders op zoek naar gezondheid’ staan ook een aantal verhalen over de wederzijdse relatie en het belang van de natuur op onze gezondheid beschreven.
De avontuurlijke Anders houdt ervan nieuwe dingen te ontdekken en is heel nieuwsgierig wat gezondheid nu eigenlijk betekent, een woord dat je dus best vaak hoort. Anders besluit op zoek te gaan. In dit verhaal ontmoet Anders Boom met wie een gesprek wordt gevoerd over de dimensie zingeving en een zinvol leven leiden.

Lesmaterialen – IVN Natuureducatie

Voor het ontdekken van natuur met de klas, of vaker buiten lesgeven vind je via IVN Natuureducatie gratis lesmaterialen. Bijvoorbeeld het speciale Gi-ga-groene lespakket voor de Kinderboekenweek! Er wordt ook verwezen naar activiteiten die het IVN organiseert of projecten die ze doen (zoals Groene schoolpleinen).
Download lespakket Kinderboekenweek 2022 – IVN

Buitenspeelopdrachten – Staatsbosbeheer

Staatsbosbeheer brengt speciaal voor de Kinderboekenweek een aantal buitenspeelopdrachten in kaart met daarin een centrale rol weggelegd voor de boswachter. De boswachter daagt uit om al spelend en speurend, klauterend en struinend de natuur te ontdekken. Vaker buitenspelen is hard nodig want zo weten steeds meer kinderen niet dat een spin 8 poten heeft en geen 6. En wandelen is helemaal niet saai als je dat samen met een boswachter doet of als je onderweg kunt speuren naar sporen van dieren of kabouters. Of neem je kinderen op ontdekkingsreis door de natuur rond je eigen huis. Er valt van alles te spelen, doen en ontdekken buiten en vies worden mag!

Met de klas erop uit met NatuurWijzer – Staatsbosbeheer

Alles willen leren over planten en bloemen? En ben je benieuwd hoe je de natuur een handje kan helpen?
Het antwoord ligt niet in het klaslokaal, maar buiten. In de bossen, de duinen of op de hei.
Maak van het thema Gi-ga-groen! een échte natuurbeleving en ga samen met de hele klas met een NatuurWijzer op pad, en laat ze zélf ontdekken en ervaren. De natuur zien, voelen, horen, ruiken en proeven… dat is een ervaring om nooit meer te vergeten. Een natuur buitendag met NatuurWijzer reserveer je via
Aanmelden Natuurdagen (natuurwijs.nl).

Game Challenge – Natuurmonumenten

Natuurmonumenten koppelt gamen, lezen en naar buiten gaan in een challenge in het kader van de Kinderboekenweek: hier lees je er meer over.

Burgerberaad, op naar een andere vorm van democratie

Harm van Dijk, oprichter van de G1000 in Nederland, vertelt bij de G1000 University (Amersfoort, september 2022) dat we al vele jaren in Nederland bezig zijn om een andere democratie in te richten. Vandaag de dag merken we dat een burgerberaad uitkomst kan bieden bij het oplossen van ingewikkelde problemen, problemen waarvan de overheid moeite heeft ze (snel) op te lossen met een lange termijnvisie. Om de vier jaar verkiezingen houden is volgens van Dijk te weinig om het volk betrokken te houden bij complexe onderwerpen die spelen in onze samenleving. We blikken terug op de G1000 University en delen een aantal inzichten uit een praktijkdag voor het Burgerberaad.

Definitie Burgerberaad

Een burgerberaad is een gelote dwarsdoorsnede van de samenleving, die meestal bestaat uit 100-150 mensen. Zij buigen zich over een ingewikkeld, vaak gepolariseerd maatschappelijk probleem. Ze gaan erover met elkaar in gesprek, ook met deskundigen, en met belangengroepen, en proberen met elkaar tot aanbevelingen te komen om het probleem op te lossen of te verbeteren. Die aanbevelingen gaan naar de politiek. De politiek geeft van tevoren aan wat ze achteraf met de aanbevelingen gaan doen. Na willekeurige loting krijg je een uitnodiging en toelichting. Na een tweede loting om van de willekeurige groep een selectie te maken die echt de samenleving weerspiegelt (loting op geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, gedachtegoed) blijven er 100-150 burgers over.

Meer zeggenschap voor de burger

Sinds de 13e eeuw kennen wij als gemeenschap al een democratische manier van besturen, denk hierbij bijvoorbeeld aan de waterschappen. In ons gevecht tegen het water in ons lage landje móesten we wel samenwerken en besturen in een vorm zoals het waterschap. Het eerste Burgerforum (over ons kiesstelsel) in Nederland vond al in 2006 plaats en sindsdien wordt er op meerdere plekken in Nederland gewerkt aan meer betrokkenheid van inwoners bij ingewikkelde onderwerpen. Zodat gewone mensen zoals jij en ik mee kunnen praten en meer zeggenschap krijgen over onderwerpen als het klimaat, energie, leefbaarheid, zorg/gezondheid en meer. Dat levert onder andere op dat inwoners zich gehoord en betrokken voelen, zich echt inwoner voelen van hun woonplaats en er meer bereidheid is ook zelf actief te worden in eigen buurt. Ook is er meer draagvlak voor genomen beslissingen, ook als deze anders uitpakken dan van te voren gedacht.

Lancering Netwerk Burgerberaad

Mooie uitkomst van de G1000 University in Amersfoort is de lancering van het Netwerk Burgerberaad. Het doel van dit netwerk is om de bestaande kennis en ervaringen van andere vormen van democratie met elkaar te delen. Burgerberaden moeten in de toekomst net zo vanzelfsprekend worden als verkiezingen. Partners in dit netwerk zijn de stichting G1000, Bureau Burgerberaad, Nederland Platform Burgerparticipatie en Overheidsbeleid, Meer democratie en de werkgroep burgerberaad de transitiemotor.

Geleerde lessen

Eva Rovers, auteur van ‘Nu is het aan ons’, waarin ze oproept tot echte democratie, deelt lessen uit het nationale burgerberaad in Frankrijk. Hoewel president Macron in 2019 vol goede moed zijn medewerking verleent aan het Burgerberaad, blijkt de uitkomst helaas uiterst teleurstellend. Macron passeert het parlement en neemt het overgrote deel van de adviezen van het burgerberaad niet over waardoor het vertrouwen van de Fransen in de politiek eerder af dan toeneemt. Maar er zijn ook succesvolle beraden geweest: in Ierland over abortus, in Frankrijk over klimaatverandering en in de gemeente Zeist over lokale bezuinigingen. Wat valt er te leren van die ervaringen? Mooi is dat problemen waar de politiek al jaren op vastloopt, burgers wel in staat zijn in een aantal sessies samen goede oplossingen te bedenken. Mensen van totaal verschillende politieke overtuigingen kunnen elkaar op verschillende maatschappelijke onderwerpen vinden. Bij een andere gespreksvorm met duidelijk afgebakende regels kan een gesprek naar een heel ander niveau worden getild.

Belangrijk bij het invoeren van een burgerberaad

Een burgerberaad, mits goed opgezet, kan het vertrouwen in de politiek vergroten. Politiek en samenleving kunnen bondgenoten zijn bij een burgerberaad. Dat vereist wel een aantal belangrijke essentiële voorwaarden. Eva Rovers noemt er drie:
1.) Een duidelijk en goed geformuleerde vraag
2.) Een helder mandaat. Waarbij vooraf wordt afgesproken dat de adviezen worden overgenomen door de politiek
3.) Een goede communicatiestrategie. Zowel tijdens het burgerberaad, maar ook nadat de adviezen zijn gepresenteerd aan de politiek

Daarnaast is het belangrijk om drempels weg te nemen, zodat ook echt iedereen mee kan doen. Denk bijvoorbeeld aan een dagvergoeding en het regelen van kinderopvang.

Ga de dialoog aan met de samenleving

Ook de andere sprekers van de G1000 University benadrukken de kracht van de dialoog aangaan met de samenleving. Anneke Nobuntu-Mul leerde in Zuid-Afrika de waarde van het gemeenschappelijke belang ten opzichte van het individuele belang kennen. Je bent geen deelnemer, maar een deelgever aan het geheel waar je deel van uitmaakt. Grote vraag blijft volgens Anneke hoe je de superrijken met de grote bedrijven in de wereld meekrijgt in de kanteling, met een quote van Nelson Mandela:
‘Er is niets mis mee als je veel verdient, als je het maar besteedt” waarmee hij doelt op je bijdrage geven naar vermogen, dus ook belasting betalen en meedoen.

Floor Milikowski bekijkt het burgerberaad vanuit het fysieke domein. Zij schreef ‘Wij zijn de stad’ waarin ze onderzoek heeft gedaan naar een aantal wijken in Amsterdam. De filosofie van haar bijdrage luidt: als je zeggenschap geeft, krijg je draagvlak. Ze roept op om weer hart en ziel in het beleid te krijgen. Mensen willen zich thuis voelen in hun buurt. Want als je je niet veilig en thuis voelt, dan sluit je je (letterlijk) op.

Onze geleerde lessen in Amersfoort

Wat leren wij nu van de bijdragen en van de verkenningen van vormen van burgerberaden in Nederland, maar ook in de landen om ons heen?
Er is nog veel angst onder de beroepsbestuurders (politici, multinationals, etc.) om inwoners meer vertrouwen te geven:
– Hebben ze er wel verstand van?
– Wat is de rol van de politiek bij een burgerberaad?
– Welke onderwerpen zijn geschikt?
Maar de successen die er inmiddels zijn bereikt met vormen van burgerberaden maken enthousiast. Enthousiast omdat tijdens het proces van een burgerberaad met alle deelnemers gesprekken worden gevoerd. Andere gesprekken. Juist ook met de mensen die je anders niet of nauwelijks hoort.
De meeste aandacht gaat nu uit naar de klimaatcrisis. En het is volkomen terecht dat we daar meer inwoners bij gaan betrekken. Laten we hopen dat er in Nederland een nationaal burgerberaad over het klimaat komt. Maar veel meer onderwerpen lenen zich voor dialoog. Zoals de toekomst van onze gezondheid. Wat zijn de voorwaarden voor toekomstig beleid op het gebied van gezondheid/zorg?

En nu? Laten we vooral gaan doen. En heb jij plannen voor een burgerberaad gericht op het thema gezondheid? Laat het ons weten. We denken graag met je mee.

Nieuwsgierig geworden en wil je je verdiepen in Burgerberaden?

• Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie, Eva Rovers
• Tegen verkiezingen, David Van Reybrouck
• Wij zijn de stad, Floor Milikowski
• Kan de overheid crises aan?, Herman Tjeenk Willink
• Podcast https://podcastluisteren.nl/ep/De-Rudi-and-Freddie-Show-Leuk-gelote-burgers-beleid-laten-maken-maar-hoe-dan-met-Eva-Rovers

Margriet de Jager en Janny de Boer
september 2022