Het haalt steeds vaker het nieuws: de huisarts kan natuur op recept voorschrijven. Dat zou veel zorgkosten schelen en grote gezondheidswinsten opleveren. De vaak buitenlandse voorbeelden van Natuur op Recept genereerden in Nederland veel media-aandacht. Omdat ze niet geïnitieerd zijn vanuit de gezondheidszorg zelf of omdat ze simpelweg niet in de Nederlandse situatie passen zijn dit niet altijd echte inspiratiebronnen te noemen.

Een internationaal voorbeeld met een stevige verbinding met de gezondheidszorg is ParkRx America waar artsen hun patiënten een digitale verwijzing kunnen meegeven naar een groene plek van hun voorkeur. Ook de details van die groene plek zoals bereikbaarheid met OV, type natuur en begeleide groepsactiviteiten zijn makkelijk vindbaar. De patiënt ontvangt een reminder en de voorschrijvend arts kan meldingen krijgen als de patiënt naar de natuur is gegaan.

Ook de Britse pilot Green Social Prescribing is met National Health Service verbonden. Een hulpverlener uit de gezondheidszorg schrijft natuur voor en het sociaal domein voert de activiteit vervolgens uit.

Er zijn meer internationale concepten, maar die zijn vaker afkomstig van natuurorganisaties en nauwelijks tot niet van degenen die de patiënt mee naar het groen kunnen nemen, zoals huisartsen of andere zorgcollega’s. Dat huisartsen in Nederland aan natuur denken voor hun gezondheid begint her en der zichtbaar te worden. Zo organiseren een aantal huisartspraktijken wel wandelgroepen, al lopen veel van deze groepen nog in de stedelijke omgeving, vertrekkend vanuit de huisartspraktijk. Ook in eerstelijns leefstijlprogramma’s is groen nu nog niet expliciet als aandachtspunt opgenomen. Zij richten zich net als de huisartsen vooral op het in beweging krijgen van de patiënten.

Patiënten verwijzen naar de natuur

Toch is het goed om patiënten naar de natuur te verwijzen, want natuur heeft wel degelijk toegevoegde gezondheidswaarde bovenop bewegen. Daar is steeds meer wetenschappelijk bewijs voor. En het sluit aan bij de huidige trend om leefstijlinterventies in te zetten bij diverse chronische aandoeningen. Dat blijkt uit literatuuronderzoek dat ik deed in het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn*. Aandacht voor leefstijl is binnen de huisartspraktijk een relatief nieuw maar groeiend fenomeen. Sinds 2019 kan de huisarts doorverwijzen naar een erkende Gecombineerde Leefstijlinterventie, waarin een patiënt met overgewicht of Diabetes Mellitus II gedurende twee jaar begeleid wordt naar een gezonde leefstijl. Zo’n behandeling wordt vergoed door de zorgverzekering.

Maar lang niet elke huisarts ziet leefstijladvisering als typische taak of expertise voor haar professie. Op het gebied van natuur en gezondheid mist een aantal randvoorwaarden. Zoals tijd, financiële zekerheid en degelijk informatiemateriaal, zo blijkt uit ons onderzoek. Daarnaast heeft de huisarts meer kennis nodig, maar ook harder bewijs. Huisartsen willen graag bewijs dat natuur bij grote groepen patiënten effectief is op harde uitkomstmaten, zoals bloedsuikerwaarde, bloeddruk, gewichtsafname, afweer.

Natuur voor Gezondheid

Vanuit Alles is Gezondheid verschijnt daarom in samenwerking met vereniging Arts en Leefstijl in het najaar 2022 het platform ‘Natuur voor Gezondheid’. We merkten na het webinar: ‘Natuur op recept: samen op pad voor een groene leefomgeving’ en uit andere bijeenkomsten of contacten veel vraag naar hoe je natuur kunt toepassen, zeker vanuit ketenpartners van huisartsen. Het platform is geïnitieerd om de eerstelijn en haar keten van preventie, welzijn en sport te stimuleren om natuur te integreren in hun bestaande werkwijze. Met praktische hulpmiddelen, bruikbaar voor professionals in de eerstelijnszorg en welzijns- en sportsectoren. We hanteren het concept van Positieve Gezondheid waarin eigen regie en zelfzorg centraal staan zonder te medicaliseren. We gebruiken de naam Natuur voor Gezondheid omdat we twijfelen aan de voorwaarde van het recept van een medicus.

Materialen huisartsen en patiënten

Samen met Jolanda Maas, senior onderzoeker VU, Vereniging Arts en Leefstijl en Alles is Gezondheid heb ik vanuit het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn vier materialen ontwikkeld voor huisartsen en hun patiënten:

1. Een Handleiding Natuur en Gezonde Leefstijl met stevig wetenschappelijk bewijs
2. Een Samenvattingskaart Natuur en Gezonde Leefstijl met praktijkadviezen voor de huisarts
3. Patiëntenfolder Natuur en je gezondheid
4. Een verwijskaartje, waarin de informatie voor laaggeletterden beknopt is samengevat. Het kaartje kun je samen met de patiënt of cliënt invullen.

Het pakket is ook als drukwerk te bestellen via de webshop van Arts en Leefstijl: Pakket C: Folders Natuur en gezondheid.

Het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn werd uitgevoerd met subsidie van Ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit uit in samenwerking
met Vereniging Arts en Leefstijl en met Jolanda Maas, senior onderzoeker Natuur en Gezondheid aan de Vrije Universiteit. Ook Alles is Gezondheid draagt hieraan bij.

• Het rapport Succes- en Faalfactoren Groene Leefstijl in de Eerstelijn kun je opvragen bij Annette Postma: annette@annettepostma.nl
• Natuurmonumenten, juni 2022: Interview met Iris de Vries –Natuur als recept
• Natuur als recept, nu ook voor kwetsbare groepen! – Alles is gezondheid

Artikel september 2020, revisie oktober 2022

Afgelopen jaar was ‘Robuuster’ Marieke de Wit (kennismanager Robuust) deelnemer aan de eerste Health Transformation Community (HTC). Een beweging waarin 50 regisseurs en coördinatoren van regionale zorg- en gezondheidsnetwerken met elkaar antwoorden en inzichten delen over de transformatie van zorg naar gezondheid. Van #hoedan? naar #zodus!

Wat is je het meest bijgebleven van de HTC?

Naast veel goede diepgaande een-op-een gesprekken met deelnemers is de door DRIFT ontwikkelde X-curve me het meest bijgebleven. Het model geeft weer hoe bestaande systemen kunnen destabiliseren en er tegelijkertijd ruimte komt voor nieuwe experimenten die uit kunnen groeien tot een nieuwe orde. In het kantelpunt staat het woord chaos. Chaos en het instabiel worden van systemen die we gewend zijn zie ik steeds meer om me heen. Sla de krant maar open en het gaat over klimaatcrisis, energiecrisis, arbeidsmarktcrisis, asielcrisis, zorginfarct en zo nog meer. Ik kan die chaos ook in mezelf ervaren. Wat doe ik in deze chaotische tijden? Op welke plek zit ik en wat kan ik bijdragen? De ervaring dat in deze community andere mensen zijn met soortgelijke vraagstukken en dat ik met hen inzichten kan uitwisselen geeft mij houvast in deze chaos.

Wat heb je met deze inzichten gedaan?

Naast de inzichten vanuit de andere deelnemers en vanuit DRIFT bood het programma van de HTC nog veel meer inspiratie, ervaringskennis en oefenruimte. Ik ben ingestapt met de leervraag: ‘Wat kan ik anders doen, zodat anderen in beweging komen?’ Door mijn werk bij Robuust was ik me al zeer bewust van het gegeven dat ik zelf ook een veranderinstrument ben en dat ik door mijn gedrag impact kan maken. Ik zie het als een ontdekkingstocht waarin ik steeds nieuwe inzichten en ervaringen meeneem. De rollenspellen, simulaties, intervisies, nou ja eigenlijk het hele HTC-programma heeft bijgedragen aan mijn ontwikkeling. Ik heb met name geleerd wat meer los te laten, ruimte aan anderen te laten en hen te laten komen met ideeën. Dit pas ik nu dagelijks toe in diverse netwerken die ik mag begeleiden.

Hoe nu verder?

Op de slotdag van deze eerste HTC mochten we als deelnemers allemaal een gast meenemen uit ons eigen netwerk. Ik nodigde Lilo Crasborn uit. Zij is directeur van MCC Omnes en betrokken bij de samenwerking die wij begeleiden in de Mijnstreek. Vraagstukken vanuit de Mijnstreek heb ik ingebracht in de HTC en de inzichten vanuit de HTC heb ik in de Mijnstreek kunnen gebruiken. Een mooie wisselwerking. Tijdens de slotdag hebben we workshops verzorgd waarbij de inzichten uit het HTC-programma centraal stonden. Zo hebben onze gasten gevoel en beleving gekregen bij wat naar ons idee noodzakelijk is in de transformatie van zorg naar gezondheid. Op deze manier is de community die we de afgelopen maanden hebben opgebouwd weer groter geworden. En deze beweging stopt niet.

HTC was een fantastisch programma met een super organisatie, geweldige partners en veel nieuwe energie. We hebben met elkaar besloten deze energie vast te houden en elkaar te blijven ontmoeten om kennis en nieuwe inzichten te delen. Daarnaast heeft de HTC-organisatie ook een beroep op ons gedaan om mee te denken en werken aan een HTC 2023. Ik wil daar graag een steentje aan bijdragen!

De kinderboekenweek 2022 begint op woensdag 5 oktober en eindigt op zondag 16 oktober. Het thema is dit jaar Gi-ga-groen, natuur en gezondheid is een thema waar Alles is Gezondheid vol op inzet want genoeg te doen! Dat groen en gezondheid onlosmakelijk verbonden zijn, dat is inmiddels wel bekend! Er zijn veel mooie onderzoeken die aantonen wat groen voor een effect heeft op gezondheid. Daarom hier een aantal leestips voor de kids. De herfst is een perfecte tijd om op school en thuis extra bezig te zijn met lezen, leesplezier én met alles wat met dieren & natuur te maken heeft. En het leuke ervan is dat de kinderen zo ook gestimuleerd worden om naar buiten te gaan en dingen te ontdekken en te leren begrijpen.

Boekentips PLANTEN EN TUINIEREN – Leesbevordering in de klas

Groene vingers toveren- Tuinieren voor kinderen
Kirsten Bradley
Als je echt goed wilt snappen hoe planten ‘werken’ kun je er het beste gewoon lekker zelf mee aan de slag gaan! En dat is extra leuk met behulp van een boek dat er érg mooi uitziet. In dit mooi geïllustreerde boek vind je vooral veel leuke opdrachten die je zowel thuis als in de klas kunt doen (ontwerp een bloempot, zaadjes planten, bloemen en bladeren persen), maar ook korte informatie over bestuivers of het gezond houden van je tuin.

Mysterie in de moestuin
Jeanet Kingma
Veel actie zit er niet in dit verhaal over ‘de moestuin’, maar raadselachtig is het boek zeker! Binnen een project over planten – en dus ook tijdens de Kinderboekenweek! – is dit een mooi voorleesboek voor groep 5/6. Jikke houdt enorm veel van tuinieren en is vaak in de volkstuin van haar moeder. Maar één plantje is wel heel vreemd en er gebeuren meer geheimzinnige dingen. Wat voert de bitse Imelda in haar schild en wat is er toch aan de hand met de witte vlinders in haar kas?

Bekijk hier veel meer tips van de stichting voor leesbevordering in de klas.

Kinderboekentips – ontdek de natuur buiten én in het klaslokaal

Met deze kinderboekentips van Kinderboeken.nl ontdek je de natuur buiten én in het klaslokaal.

Boekentip – Anders op zoek naar gezondheid 

Chantal Walg
In het boek ‘Anders op zoek naar gezondheid’ staan ook een aantal verhalen over de wederzijdse relatie en het belang van de natuur op onze gezondheid beschreven.
De avontuurlijke Anders houdt ervan nieuwe dingen te ontdekken en is heel nieuwsgierig wat gezondheid nu eigenlijk betekent, een woord dat je dus best vaak hoort. Anders besluit op zoek te gaan. In dit verhaal ontmoet Anders Boom met wie een gesprek wordt gevoerd over de dimensie zingeving en een zinvol leven leiden.

Lesmaterialen – IVN Natuureducatie

Voor het ontdekken van natuur met de klas, of vaker buiten lesgeven vind je via IVN Natuureducatie gratis lesmaterialen. Bijvoorbeeld het speciale Gi-ga-groene lespakket voor de Kinderboekenweek! Er wordt ook verwezen naar activiteiten die het IVN organiseert of projecten die ze doen (zoals Groene schoolpleinen).
Download lespakket Kinderboekenweek 2022 – IVN

Buitenspeelopdrachten – Staatsbosbeheer

Staatsbosbeheer brengt speciaal voor de Kinderboekenweek een aantal buitenspeelopdrachten in kaart met daarin een centrale rol weggelegd voor de boswachter. De boswachter daagt uit om al spelend en speurend, klauterend en struinend de natuur te ontdekken. Vaker buitenspelen is hard nodig want zo weten steeds meer kinderen niet dat een spin 8 poten heeft en geen 6. En wandelen is helemaal niet saai als je dat samen met een boswachter doet of als je onderweg kunt speuren naar sporen van dieren of kabouters. Of neem je kinderen op ontdekkingsreis door de natuur rond je eigen huis. Er valt van alles te spelen, doen en ontdekken buiten en vies worden mag!

Met de klas erop uit met NatuurWijzer – Staatsbosbeheer

Alles willen leren over planten en bloemen? En ben je benieuwd hoe je de natuur een handje kan helpen?
Het antwoord ligt niet in het klaslokaal, maar buiten. In de bossen, de duinen of op de hei.
Maak van het thema Gi-ga-groen! een échte natuurbeleving en ga samen met de hele klas met een NatuurWijzer op pad, en laat ze zélf ontdekken en ervaren. De natuur zien, voelen, horen, ruiken en proeven… dat is een ervaring om nooit meer te vergeten. Een natuur buitendag met NatuurWijzer reserveer je via
Aanmelden Natuurdagen (natuurwijs.nl).

Game Challenge – Natuurmonumenten

Natuurmonumenten koppelt gamen, lezen en naar buiten gaan in een challenge in het kader van de Kinderboekenweek: hier lees je er meer over.

Burgerberaad, op naar een andere vorm van democratie

Harm van Dijk, oprichter van de G1000 in Nederland, vertelt bij de G1000 University (Amersfoort, september 2022) dat we al vele jaren in Nederland bezig zijn om een andere democratie in te richten. Vandaag de dag merken we dat een burgerberaad uitkomst kan bieden bij het oplossen van ingewikkelde problemen, problemen waarvan de overheid moeite heeft ze (snel) op te lossen met een lange termijnvisie. Om de vier jaar verkiezingen houden is volgens van Dijk te weinig om het volk betrokken te houden bij complexe onderwerpen die spelen in onze samenleving. We blikken terug op de G1000 University en delen een aantal inzichten uit een praktijkdag voor het Burgerberaad.

Definitie Burgerberaad

Een burgerberaad is een gelote dwarsdoorsnede van de samenleving, die meestal bestaat uit 100-150 mensen. Zij buigen zich over een ingewikkeld, vaak gepolariseerd maatschappelijk probleem. Ze gaan erover met elkaar in gesprek, ook met deskundigen, en met belangengroepen, en proberen met elkaar tot aanbevelingen te komen om het probleem op te lossen of te verbeteren. Die aanbevelingen gaan naar de politiek. De politiek geeft van tevoren aan wat ze achteraf met de aanbevelingen gaan doen. Na willekeurige loting krijg je een uitnodiging en toelichting. Na een tweede loting om van de willekeurige groep een selectie te maken die echt de samenleving weerspiegelt (loting op geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, gedachtegoed) blijven er 100-150 burgers over.

Meer zeggenschap voor de burger

Sinds de 13e eeuw kennen wij als gemeenschap al een democratische manier van besturen, denk hierbij bijvoorbeeld aan de waterschappen. In ons gevecht tegen het water in ons lage landje móesten we wel samenwerken en besturen in een vorm zoals het waterschap. Het eerste Burgerforum (over ons kiesstelsel) in Nederland vond al in 2006 plaats en sindsdien wordt er op meerdere plekken in Nederland gewerkt aan meer betrokkenheid van inwoners bij ingewikkelde onderwerpen. Zodat gewone mensen zoals jij en ik mee kunnen praten en meer zeggenschap krijgen over onderwerpen als het klimaat, energie, leefbaarheid, zorg/gezondheid en meer. Dat levert onder andere op dat inwoners zich gehoord en betrokken voelen, zich echt inwoner voelen van hun woonplaats en er meer bereidheid is ook zelf actief te worden in eigen buurt. Ook is er meer draagvlak voor genomen beslissingen, ook als deze anders uitpakken dan van te voren gedacht.

Lancering Netwerk Burgerberaad

Mooie uitkomst van de G1000 University in Amersfoort is de lancering van het Netwerk Burgerberaad. Het doel van dit netwerk is om de bestaande kennis en ervaringen van andere vormen van democratie met elkaar te delen. Burgerberaden moeten in de toekomst net zo vanzelfsprekend worden als verkiezingen. Partners in dit netwerk zijn de stichting G1000, Bureau Burgerberaad, Nederland Platform Burgerparticipatie en Overheidsbeleid, Meer democratie en de werkgroep burgerberaad de transitiemotor.

Geleerde lessen

Eva Rovers, auteur van ‘Nu is het aan ons’, waarin ze oproept tot echte democratie, deelt lessen uit het nationale burgerberaad in Frankrijk. Hoewel president Macron in 2019 vol goede moed zijn medewerking verleent aan het Burgerberaad, blijkt de uitkomst helaas uiterst teleurstellend. Macron passeert het parlement en neemt het overgrote deel van de adviezen van het burgerberaad niet over waardoor het vertrouwen van de Fransen in de politiek eerder af dan toeneemt. Maar er zijn ook succesvolle beraden geweest: in Ierland over abortus, in Frankrijk over klimaatverandering en in de gemeente Zeist over lokale bezuinigingen. Wat valt er te leren van die ervaringen? Mooi is dat problemen waar de politiek al jaren op vastloopt, burgers wel in staat zijn in een aantal sessies samen goede oplossingen te bedenken. Mensen van totaal verschillende politieke overtuigingen kunnen elkaar op verschillende maatschappelijke onderwerpen vinden. Bij een andere gespreksvorm met duidelijk afgebakende regels kan een gesprek naar een heel ander niveau worden getild.

Belangrijk bij het invoeren van een burgerberaad

Een burgerberaad, mits goed opgezet, kan het vertrouwen in de politiek vergroten. Politiek en samenleving kunnen bondgenoten zijn bij een burgerberaad. Dat vereist wel een aantal belangrijke essentiële voorwaarden. Eva Rovers noemt er drie:
1.) Een duidelijk en goed geformuleerde vraag
2.) Een helder mandaat. Waarbij vooraf wordt afgesproken dat de adviezen worden overgenomen door de politiek
3.) Een goede communicatiestrategie. Zowel tijdens het burgerberaad, maar ook nadat de adviezen zijn gepresenteerd aan de politiek

Daarnaast is het belangrijk om drempels weg te nemen, zodat ook echt iedereen mee kan doen. Denk bijvoorbeeld aan een dagvergoeding en het regelen van kinderopvang.

Ga de dialoog aan met de samenleving

Ook de andere sprekers van de G1000 University benadrukken de kracht van de dialoog aangaan met de samenleving. Anneke Nobuntu-Mul leerde in Zuid-Afrika de waarde van het gemeenschappelijke belang ten opzichte van het individuele belang kennen. Je bent geen deelnemer, maar een deelgever aan het geheel waar je deel van uitmaakt. Grote vraag blijft volgens Anneke hoe je de superrijken met de grote bedrijven in de wereld meekrijgt in de kanteling, met een quote van Nelson Mandela:
‘Er is niets mis mee als je veel verdient, als je het maar besteedt” waarmee hij doelt op je bijdrage geven naar vermogen, dus ook belasting betalen en meedoen.

Floor Milikowski bekijkt het burgerberaad vanuit het fysieke domein. Zij schreef ‘Wij zijn de stad’ waarin ze onderzoek heeft gedaan naar een aantal wijken in Amsterdam. De filosofie van haar bijdrage luidt: als je zeggenschap geeft, krijg je draagvlak. Ze roept op om weer hart en ziel in het beleid te krijgen. Mensen willen zich thuis voelen in hun buurt. Want als je je niet veilig en thuis voelt, dan sluit je je (letterlijk) op.

Onze geleerde lessen in Amersfoort

Wat leren wij nu van de bijdragen en van de verkenningen van vormen van burgerberaden in Nederland, maar ook in de landen om ons heen?
Er is nog veel angst onder de beroepsbestuurders (politici, multinationals, etc.) om inwoners meer vertrouwen te geven:
– Hebben ze er wel verstand van?
– Wat is de rol van de politiek bij een burgerberaad?
– Welke onderwerpen zijn geschikt?
Maar de successen die er inmiddels zijn bereikt met vormen van burgerberaden maken enthousiast. Enthousiast omdat tijdens het proces van een burgerberaad met alle deelnemers gesprekken worden gevoerd. Andere gesprekken. Juist ook met de mensen die je anders niet of nauwelijks hoort.
De meeste aandacht gaat nu uit naar de klimaatcrisis. En het is volkomen terecht dat we daar meer inwoners bij gaan betrekken. Laten we hopen dat er in Nederland een nationaal burgerberaad over het klimaat komt. Maar veel meer onderwerpen lenen zich voor dialoog. Zoals de toekomst van onze gezondheid. Wat zijn de voorwaarden voor toekomstig beleid op het gebied van gezondheid/zorg?

En nu? Laten we vooral gaan doen. En heb jij plannen voor een burgerberaad gericht op het thema gezondheid? Laat het ons weten. We denken graag met je mee.

Nieuwsgierig geworden en wil je je verdiepen in Burgerberaden?

• Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie, Eva Rovers
• Tegen verkiezingen, David Van Reybrouck
• Wij zijn de stad, Floor Milikowski
• Kan de overheid crises aan?, Herman Tjeenk Willink
• Podcast https://podcastluisteren.nl/ep/De-Rudi-and-Freddie-Show-Leuk-gelote-burgers-beleid-laten-maken-maar-hoe-dan-met-Eva-Rovers

Margriet de Jager en Janny de Boer
september 2022

Ik had nog nooit van de term lage SES gehoord toen ik intens bevriend was met een dame uit een ‘multiprobleemgezin’. We waren begin twintig en woonden in een Haarlemse volksbuurt, in sociale woningbouw. Zij, 80 – 100% afgekeurd wegens psychiatrische problemen en ik net afgestudeerd, als haar buurvriendin/mantelzorger.

Als je alles wat zij meemaakte als kind, puber, vrouw, psychiatrisch patiënt, als mens zou toeschrijven aan één personage uit een soapserie, dan zou dat ongeloofwaardig zijn. Ondanks die allesvernietigende ervaringen, was ze een krachtig persoon. Open, zelfbewust en zoekend naar een manier om de regie over haar leven te krijgen en te houden. Ook ik leerde door onze gesprekken nadenken over de waarde van het leven en van mijn leven.

Mijn vriendin volgde therapie, slikte medicijnen, las zelfhulpboeken, ging mediteren, ze zorgde voor regelmaat, werk en hulp bij financiële problemen. Maar eenmaal goed op weg, sloeg ze toch steeds over de kop en viel ze over de rand van een bodemloze afgrond. Ze liep vast en vocht. Ze werd (soms maanden) opgenomen en langzaam weer opgelapt. Ze ontving nieuwe DSM-etiketten, ze moest van alles, liet van alles en slikte van alles.

Ze wilde goed voor zichzelf zorgen, maar het was een enorme opgave, dat slikken, moeten en schikken. Want hoe zwaar is het om dag in dag uit energie te steken in iets dat ‘niets’ is. Waarom zou je je best doen voor jezelf als je niks waard bent, overbodig, ongewenst, betekenisloos? Hoe lang kun je je gedisciplineerd aan al die ‘leefregels’ houden als je grenzen moet overschrijden, jezelf pijn moet doen om überhaupt iets te kunnen voelen?

Mijn vriendin kreeg helaas geen professionele weerklank als ze levensvragen en/of doodsvragen had. Ze heeft zonder veilige basis, zonder zelfwaardering en ver verwijderd van haar gevoel haar strijd met het leven verloren. De molen van medicatie, therapie, vallen, opstaan en weer opstaan was te uitputtend. Als ‘naaste’ voelde ik me totaal machteloos.

Hoe kunnen we zorgen dat mensen die geen veilige, liefdevolle start hebben zichzelf de moeite waard (gaan) vinden en zich aan het leven (gaan) verbinden?

Waarde toekennen aan het bestaan, aan ons bestaan draagt in mijn ogen bij aan ons (geestelijk) welzijn. Ik zou de piramide van Maslow dan ook ondersteboven willen keren. Of, beter nog, ik zou zingeving/ zelfrealisatie in alle lagen terug willen zien. Wat ons leven zinvol maakt, zorgt er toch voor dat het voorzien in (alle) andere levensbehoeften de moeite waard is?

Inmiddels werk ik bij Alles is Gezondheid en ben ik bekend met de beleidsterm ‘lage SES’. Inmiddels weet ik ook dat er aardig wat psychiaters, filosofen en onderzoekers nadenken over de rol van zingeving en dat er praktijkervaring wordt opgedaan met zingeving in de zorg.

Mede vanuit onze krachtenbundeling met iPH en het gedachtengoed Positieve Gezondheid, willen we met Alles is Gezondheid, de rol van zingeving in de zorg, maar ook daarbuiten versterken. Met elkaar duiden wat er speelt, welke behoeften er leven, met organisaties en initiatieven kijken hoe we de rol van zingeving kunnen verdiepen en verbreden voor het welzijn van Nederland.

Samen verder?

Ideeën, voorbeelden, vragen en ervaringen zijn ontzettend welkom. Neem vooral contact op.

Relevante links

(Er zijn er natuurlijk veel meer…)

• ZonMw-signalement ‘Zingeving in zorg: De mens centraal’
• Video: samenvatting boek Viktor Frankl: Man’s search for meaning
• Video: Viktor Frankl: Youngsters need challenges
• Video: Machteld Huber over zingeving
• Video: Mia Wessels Humanizing Healthcare en menselijke zorg
• ZieMijNu
• Proeftuin Zinvol samenwerken van Agora en Movisie: Verhalen, artikelen en praktijktool
s
• Kennisbank zingeving Agora

De Preventiereis bracht mij begin juni naar Kopenhagen. Drie dagen kennismaken met het Deense beleid op gebied van leefstijl en preventie, complete onderdompeling in inspirerende initiatieven en werkbezoeken, presentaties en dialogen en ‘s ochtends een verfrissende duik in het schone water in de stad.

Wat mij opviel is de invloed die de cultuur van een land heeft op gezondheid. In Denemarken is het vertrouwen in de overheid en het bedrijfsleven groter dan in Nederland. De Denen hebben een gemeenschappelijk verlangen naar een veilig en goed bestaan in hun eigen land en vertrouwen in de overheid als het gaat om bestaanszekerheid. Door hun verleden (een verloren oorlog in 1864 tegen Oostenrijk en Pruisen waarbij Denemarken ineens een klein land werd) willen ze samen overeind blijven en ze weten dat ze dat samen kunnen. Als de overheid beslist tot bepaald beleid, nadat het uitgebreid besproken en bediscussieerd is, dan scharen de Denen zich erachter.

Een mooi voorbeeld van dat ‘Wij-gaan-het-samen-redden-gevoel’ is de Peoples meeting Folkemødet. Een jaarlijks festival waar tienduizenden mensen, politici inwoners, bestuurders en zakenprofessionals samenkomen. In open space bepalen ze in een gelijkwaardige dialoog met elkaar waar het land heen moet. Een mooie participatie-opzet om samen vooruit te komen, die in Nederland ook al voorzichtig is uitgeprobeerd in de vorm van het Festival van de Democratie.

Het Deense Sociale vangnet is goed en wordt breed gedragen. Ook bedrijven investeren in maatschappelijke projecten. Neem bijvoorbeeld het diabetes preventieproject van Multinational Nova Nordisk. Samen met organisaties en de bewoners in een wijk waar het aantal mensen met diabetes het hoogst is van heel Kopenhagen, is een grote hoeveelheid aan initiatieven opgestart. Projecten waar bewoners zelf van hebben aangegeven dat er behoefte aan is en die ze ook zelf mede opstarten. Denk aan initiatieven op het gebied van welzijn en gezondheid, zoals buurthuizen en volkstuinen, etc.

Het project heeft een lange looptijd en het participatief actie-onderzoek dat meeloopt eveneens. Essentieel als je effect wil bereiken en die beoogde impact wilt meten. Mooi om te zien is dat de interactie met inwoners het proces dynamisch houdt. Door die dynamiek is het onderzoek volgend in plaats van leidend. Oude onderzoeksmethodes moeten worden losgelaten en daarmee ook het vooraf vastleggen van randvoorwaarden, doelen en kwantificeringen rondom interventies.

Een ander inspirerend voorbeeld is het Steno-ziekenhuis in Kopenhagen, voor mensen met diabetes (type I en complexe type II), waar in de keuken kookworkshops worden gegeven en wordt gekookt met de producten uit de ziekenhuistuin.

Denemarken heeft het op gebied van lichamelijke behoeften en sociale zekerheid – de onderste lagen van de Pavlov piramide – aardig op orde en ook als het gaat over bewegen gaat het goed. Wandelen, fietsen, zwemmen in open water wordt gestimuleerd en is enorm populair. Bewegen is iets dat bij hun cultuur past. Tegelijkertijd zie je dat Denemarken op het gebied van alcohol- en tabaksgebruik achterloopt vergeleken bij Nederland. Er is minder (strenge) regelgeving op dat gebied: je mag er vanaf zestien jaar alcohol kopen, op schoolfeesten wordt drank geschonken en 31 procent van de jongeren en jongvolwassenen tussen de 15 en 29 jaar rookt (Dat is in Nederland ongeveer 18 procent)

In het Nationaal Preventieakkoord staan afspraken om Nederlanders gezonder te maken door roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht terug te dringen, maar zijn die doelen wel haalbaar als de bestaanszekerheid niet op orde is? Wanneer je stress hebt over een huis, werk of geld voor kleding of eten, denk je dan aan een gezonde leefstijl? De focus op bestaanszekerheid is nodig zodat er ruimte ontstaat voor gezonde keuzes.

Ik denk dat de tijd rijp is voor een Nederlandse ‘People meeting’ over gezond leven. Een samenzijn waar participatie centraal staat en waar we vanuit gelijkwaardigheid de dialoog aangaan over het verlangen naar meer gezondheid en hoe we daar kunnen komen. Een festival waar we met elkaar antwoorden vinden op de vraag welke cultuurverandering nodig is om met elkaar de benodigde ruimte voor gezondheid te creëren. Zin om dit (mee) te organiseren? Laat het ons weten!

Relevante links:

• Bekijk de maatschappelijke projecten van Nova Nordisk
• Preventie Manifest – oproep voor een krachtiger en breder preventiebeleid
• CoincideMagazine Samen gezond met bijdrage Miriam

De gezondheid van de Nederlandse bevolking staat onder enorme druk. Volgens de Zorgmonitor leefde de helft van de mensen in 2019 met minstens één chronische ziekte. De coronapandemie had grote impact op de mentale, sociale en fysieke gezondheid en momenteel kampen we met hoog oplopende werkdruk als gevolg van een krappe arbeidsmarkt. Naast hoge kosten, gezondheidsrisico’s en problemen op verschillende levensgebieden zorgen deze ontwikkelingen ook voor toegenomen focus op leefstijl, preventie en Positieve Gezondheid.

Zoals bekend is de zorg in de huidige vorm onhoudbaar, maar er is een transitie gaande naar een andere manier van denken en handelen. De beweging van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag is hier een voorbeeld van. Fundamenteel in deze verandering is de integrale en persoonsgerichte aanpak, met de nadruk op eigen regie.

Uit onderzoek van het Zorginstituut blijkt dat Nederlanders vinden dat er meer aandacht moet komen voor gezonde leefstijl en preventie en dat de huisarts hun patiënten op leefstijl moet kunnen aanspreken. Hoewel dit kansen biedt, hebben huisartsen te maken met tijdgebrek, gevoel van betutteling en gebrek aan ondersteunende middelen, materialen en richtlijnen. Er zijn wel organisaties en universiteiten die het belang van leefstijlgesprekken in de spreekkamer stimuleren. Vereniging Arts en Leefstijl ondersteunt zorgprofessionals bijvoorbeeld via onder meer scholingen door praktiserende artsen en specialisten die vooroplopen in het toepassen van leefstijl in de praktijk.

Natuur op Recept

De natuur kan een mooie katalysator zijn als het om leefstijlverandering gaat. Alles is Gezondheid en een aantal partners denken namelijk dat het leefstijlgesprek en leefstijlverandering leuker en makkelijker wordt door natuur als insteek te nemen. Daarom zetten wij hier met een groot aantal partners vol op in. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat het doorbrengen in de natuur een positieve invloed heeft op je brein en afweer en het stimuleert vrijwel alle aspecten van een gezonde leefstijl: sociale contacten, zingeving, bewegen, voeding en slapen. Daarnaast verbeteren bloeddruk, bloedsuiker, gewicht, stresshormoon cortisol, vitamine D, stemming, werkgeheugen, etc. zich. Deze effecten zijn ook nog eens het grootst bij mensen met depressieve symptomen of affectieve problemen. De inzet van natuur kan daarmee een ontlasting van de zorg betekenen bij goede samenwerking met de sport- en welzijnsketen. We zien dat dit in binnen- en buitenland een groeiende beweging is, waar zowel professionals in de eerstelijnszorg als de keten eromheen enthousiaster over wordt.

Hoe kunnen we Natuur op Recept stimuleren?

Het is van belang dat zorg- en welzijnsprofessionals op de hoogte zijn van de gezondheidswaarde van natuur en toepassingsmogelijkheden in de praktijk. Daarom hebben we met Vereniging Arts en Leefstijl verschillende materialen ontwikkeld.

• Handleiding

Met de Handleiding Natuur en Gezonde Leefstijl en bijbehorende nascholing kunnen huisartsen natuur voor gezonde leefstijl op drie manieren in hun werkwijze integreren: door individueel advies en voorlichting, door zelf met patiëntengroepen naar buiten te gaan en door te verwijzen.

• Verwijsbriefje en patiëntenfolder

Om het de huisarts makkelijk te maken bij het leefstijlgesprek, hebben Alles is Gezondheid en Arts en Leefstijl een patiëntenfolder en een verwijsbriefje ontwikkeld. Een ‘verwijsbriefje’ helpt om samen de activiteit, plek en de duur te bepalen. Daarbij is het krachtiger als iemand in de natuur iets doet wat hij/zij leuk vindt en ervan geniet, zodat de motivatie vanuit diegene zelf komt. En een groene omgeving is voor veel mensen vaak dichtbij dan ze denken!

Nascholing

Het enthousiasme voor Natuur op Recept werd duidelijk tijdens nascholingen over gezonde leefstijl en natuur aan de huisartsen/zorggroepen van Hengelo en Gooi en Vechtstreek. Dit bleek uit de reacties op de presentaties van onder meer Jolanda Maas, Annette Postma en Tamara de Weijer én op de workshops over de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI). De GLI helpt mensen met overgewicht en obesitas via vier afzonderlijke programma’s om meer te bewegen en gezond te eten. Dit om een gezonde verandering in gedrag op lange termijn te realiseren. Het vergroenen van deze programma’s is kansrijk, omdat ze bij huisartsen in enige mate bekend zijn, worden vergoed en op effectiviteit zijn onderzocht.
Behalve positief over de presentaties en de workshops, waren de deelnemers ook enthousiast over het aanwezige materiaal. Het tafereel met dringende deelnemers die zich een baan worstelden naar de tafel met uitgestald materiaal deed ons sterk denken aan de Libelle Zomerweken. Hoe mooi zou het zijn dat natuur op recept zo’n gemeengoed wordt dat het ook dáár een plek krijgt in de toekomst. Met meer goede lokale en nationale afspraken, scholing en opschaling van goede initiatieven, wordt dat misschien wel werkelijkheid!

Ook op de werkvloer binnen een organisatie is implementatie van Positieve Gezondheid waardevol. Daarom startte in juni 2021 de pilot Positief Gezond Werkgeverschap waar netwerkbijeenkomsten aan verbonden waren. Ook startte er een actieleernetwerk voor zorgorganisaties, die inmiddels al drie keer bijeen is gekomen. Wat leverden deze kennisuitwisselingen op en wat kunnen andere organisaties hiervan leren? Wij zetten de eerste 10 tips op een rijtje.

Goede werkprestaties

Goede werkprestaties vragen om competente en gezonde medewerkers met grip op hun leven. Daarom is het zo belangrijk om goed voor medewerkers en de interne cultuur te zorgen. Dat het loont om als werkgever een proactief gezondheidsbeleid te voeren, bleek onlangs uit onderzoek naar de effecten van Positieve Gezondheid op het werkend leven voor zowel werkgever als werknemer. Positieve Gezondheid op het werk leidt tot betekenisvol werk, betere arbeidsverhoudingen, zelfreflectie, veerkracht en autonomie. En mensen die werken in een organisatie waar oog is voor Positieve Gezondheid, scoren hoger op betekenisvol werk en waarderen de arbeidsverhoudingen hoger dan organisaties waar niet met Positieve Gezondheid wordt gewerkt. Maar hoe start je met de implementatie van Positieve Gezondheid als werkgever en werknemer en welke uitdagingen horen daarbij?

Pilot

In juni 2021 startte de pilot Positief Gezond Werkgeverschap, waarin aan de hand van het spinnenweb van Positieve Gezondheid én een Vitaliteitsscan van Vitaal Bedrijf wordt getracht Positieve Gezondheid in te bedden in organisaties. De pilot is met name gericht op organisaties die graag willen starten, maar nog niet weten hoe. Wilt u als organisatie starten met Positieve Gezondheid voor een veerkrachtige werkomgeving? Dan kunt u mogelijk deelnemen aan de pilot. Wij starten binnenkort met een nieuwe groep! Neem voor meer info contact op met Lisanne Kiestra, l.kiestra@iph.nl.

Actieleernetwerken

Tijdens het Actieleernetwerk Positief Gezond Werkgeverschap voor Gezondheidsprofessionals wisselen zorgorganisaties hun kennis en ervaring omtrent Positieve Gezondheid in de interne organisatie met elkaar uit. Zo leren we van elkaar en inspireren we elkaar. De bijeenkomsten van de Actieleernetwerken leiden tot nuttige tips en inzichten. Want je kunt als werkgever wel de ambitie hebben om volgens de principes van Positieve Gezondheid te werken, maar hoe motiveer je medewerkers en leidinggevenden? En hoe start je met de implementatie van Positieve Gezondheid? Wij zetten handige tips voor inbedding van Positief Gezond Werkgeverschap op een rij.

Zo motiveer je medewerkers

1. Geef in teamoverleggen aandacht aan Positieve Gezondheid, wat is het en wat zijn de voordelen.
2. Creëer interne ambassadeurs. Laat managers, medewerkers en teamcoaches kennismaken met het gedachtegoed.
3. Communiceer wanneer medewerkers met Positieve Gezondheid aan de slag kunnen en mogen gaan.
4. Geef doorlopend het belang van Positieve Gezondheid aan. Plaats het spinnenweb bijvoorbeeld op intranet en maak het een vast onderdeel in overleggen en nieuwsbrieven.
5. Stop met motiveren, het uitgangspunt van Positieve Gezondheid is intrinsieke motivatie. Door erover te praten, schenk je er aandacht aan.
6. Laat medewerkers kennismaken met de tools van Positieve Gezondheid. Laat hen bijvoorbeeld het spinnenweb op Mijnpositievegezondheid.nl of de Vitaliteitsscan invullen.
7. Gebruik het spinnenweb van Positieve Gezondheid als leidraad in het functioneringsgesprek.
8. Introduceer de handleiding Positieve Gezondheid op de Werkvloer bij het personeel.
9. Organiseer inspiratiesessies om medewerkers en leidinggevenden te informeren en te inspireren. Of roep een werkgroep Vitaliteit in het leven.
10. Hang posters met QR codes op in werkruimten, leg het spinnenweb van Positieve Gezondheid op tafels en bureaus en leg folders in gezamenlijke ruimten. Maak het tastbaar. Bestel handige materialen in de webshop van iPH.

Meer tips of suggesties? Of interesse om deel te nemen aan de pilot? Neem dan contact op met Lisanne Kiestra, l.kiestra@iph.nl.

Op donderdagochtend 14 oktober gaat de wekker lekker vroeg: 5.45 uur sharp. Met de trein via Amsterdam – waar collega Ornella instapt- naar Heemstede. Daar staan Daan Warmerdam en Christy-Anne Wortman van The Pando Network ons al op te wachten om naar hun kantoor in Overveen te rijden; een prachtlocatie. Half tien arriveren de eerste deelnemers en zijn we klaar voor start van de eerste editie van de Praktijkdag Campagne voor meer Gezondheid.

Een gemêleerde groep deelnemers – variërend van zelfstandigen, GGD-medewerkers, tot vertegenwoordigers van een burgerinitiatief rond zorg – gaat een hele dag aan de slag met de vijf stappen die leiden tot een succesvolle campagne. Deze dag is een voortvloeisel uit het webinar dat Alles is Gezondheid en The Pando Network in juli organiseerden over campagnes die bijdragen aan meer gezondheid. Wat is een campagne? En hoe bouw je zelf een succesvolle campagne voor gezondheid op? Deze vragen staan centraal op de Praktijkdag. Een dag waarin de deelnemers in groepjes aan de slag gaan met hun fictieve campagne. Fictief tijdens de Praktijkdag, maar uiteraard toepasbaar op de eigen campagnes die in de maak zijn.

People have to give a shit first

Jim Messina, campagne adviseur van voormalig president Obama, zei het al; voor een succesvolle campagne is het belangrijk dat ‘People have to give a shit first’. Welke visie heb je op de toekomst van het land (of op de gezondheid van inwoners), op welke problemen stuit je en welke oplossing bied jij? Als mensen niet geloven in jouw verhaal en in jouw oplossing, dan voelen ze zich niet aangesproken en laten ze niet het gedrag zien dat jij wenst. Denk dus goed na over jouw visie en over de vraag welke mensen je wilt bereiken met jouw campagne.

Met deze vragen in het achterhoofd gaan de deelnemers aan de slag om gedurende de dag een eigen campagne op te zetten. Om de keuze een beetje te beperken kiezen we vooraf de thema’s die centraal staan in de meest recente nota volksgezondheid van het ministerie van VWS. Gezonde leefomgeving, gezondheidsachterstanden verkleinen, vitaal oud worden of de mentale gezondheid van jongeren en jongvolwassenen.

Rond het middaguur zijn de eerste keuzes gemaakt, de doelgroepen en de visie op het gezondheidsprobleem dat opgelost gaat worden zijn gekozen. Er zijn mooie persona’s gemaakt van de doelgroep die bereikt moet worden. Na de lunch en een korte wandeling over het landgoed, verdiepen de deelnemers zich in de middag in de andere drie stappen die bij een effectieve campagne horen.

Dat is allereerst de boodschap. Wat is jouw boodschap, jouw korte elevator pitch die je op elk moment van de dag kunt vertellen? Daan Warmerdam geeft praktische tips zodat de deelnemers zelf hun boodschap kunnen formuleren. Vervolgens is het zaak om de kracht van de herhaling in te zetten. Zorg dat jouw verhaal, jouw boodschap zoveel mogelijk wordt herhaald. Dat kan met leuke activiteiten in jouw dorp of stad, maar vooral ook online, want online is ‘the place to be’. Collega Ornella van der Ende geeft tips & tricks over het online gebruik van jouw campagne. Ideeën die de deelnemers later zelf gebruiken bij hun eigen campagne.

Gedragsverandering als ultiem doel

Mensen in beweging krijgen en een beweging opbouwen van mensen die aan hun gezondheid willen werken, daar gaat het om. Op een laagdrempelige manier, met leuke activiteiten, dichtbij mensen. Of het nu een lokale variant van Stoptober is, of een gezonde start na de zomervakantie. Juist hier zit de expertise van The Pando Network. Gedurende de dag geeft Daan Warmerdam voorbeelden van geslaagde campagnefilmpjes en helpt hij de groepjes op weg in hun eigen campagne. Aan het eind van de middag is het tijd om naar de presentaties van de groepen zelf te kijken. Er schuilt veel creativiteit in de groepen. Of het nu om jong en oud verbinden gaat of om gezond rondkomen, het barst van de leuke, innovatieve ideeën. Dat smaakt naar meer: Op naar een nieuwe editie in 2022, zodat de beweging naar meer gezondheid nog meer groeit. En op naar meer campagnes voor gezondheid.

Groen kan veel goeds doen voor de gezondheid. Wat precies? En hoe kunnen Rotterdamse zorgprofessionals daar op inspelen? Die vragen staan centraal tijdens de Gezond010-bijeenkomst ‘Groen en gezondheid’ die dit najaar plaatsvindt. Drs. Annette Postma, netwerkadviseur Groen verbonden aan Alles is Gezondheid, licht vast een tipje van de sluier op.

Wetenschappelijke onderbouwing en concrete handvatten. Dat is wat zorgprofessionals later dit jaar kunnen verwachten van de bijeenkomst ‘Groen en gezondheid’. De bijeenkomst wordt georganiseerd vanuit de Gezond010-satelliet en partner van Alles is Gezondheid Groen en Gezond, in nauwe samenwerking met Alles is Gezondheid. Alles is Gezondheid is onderdeel van het Nationaal Programma Preventie en brengt met haar partners een maatschappelijke beweging op gang die mensen inspireert en ondersteunt om aan hun gezondheid te werken. Dit vanuit de overtuiging dat gezond leven iets is dat mensen zelf doen, op de plek waar ze wonen, werken en naar school gaan.

Volop in beweging

Drs. Annette Postma is de hoofdspreker tijdens de bijeenkomst, waarvan de exacte datum binnenkort bekend wordt gemaakt. Postma is als netwerkadviseur Natuur en Leefomgeving verbonden aan Alles is Gezondheid. Daarnaast is ze projectleider Groene Leefstijl in de Eerstelijn, een project dat met subsidie van Ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wordt werd uitgevoerd. ‘Van oorsprong ben ik bewegingswetenschapper, maar de laatste acht jaar ben ik alleen maar bezig geweest met de relatie tussen natuur en gezondheid,’ vertelt ze enthousiast. ‘Een superinteressant onderwerp, dat volop in beweging is. Pas de laatste tien jaar wordt hier écht veel onderzoek naar gedaan.’

Meer groen, minder naar de huisarts

De belangrijkste wetenschappelijke resultaten bundelde Postma in samenwerking met de Vereniging Arts en Leefstijl (ook partner van Alles is Gezondheid en Gezond010) in een handleiding voor huisartsen. De belangrijkste conclusie is dat mensen die in het groen wonen gezonder zijn. In een studie uitgevoerd in Nederland is gekeken naar de relatie tussen de hoeveelheid groen in de woonomgeving en het aantal gevallen van de 24 meest voorkomende gezondheidsklachten. Postma: ‘Voor 15 van die 24 klachten gold: mensen met meer groen in hun woonomgeving kwamen minder vaak bij de huisarts. Als er meer groen in de omgeving was, werd geen enkele van die 24 klachten vaker bij de huisarts gerapporteerd dan wanneer er minder groen in de omgeving was. Dat sluit aan bij resultaten uit internationale studies.’

Waarom werkt groen?

De vraag is: hoe komt het dat blootstelling aan of contact met groen leidt tot een betere gezondheid? ‘Die vraag is lastig nog niet definitief te beantwoorden,’ zegt Postma. ‘De actuele wetenschap biedt nog geen onomstotelijk bewezen en eenduidige verklaring. Dat komt onder meer doordat het onderzoek hiernaar relatief jong is en meestal niet medisch-biologisch is ingestoken .’ Wel onderzochten Postma en collega-auteur Dr. Jolanda Maas literatuur. Daaruit concludeerden zij dat groen op vier gebieden goed is voor de gezondheid:

1. Psychologisch: blootstelling aan groen stimuleert stressherstel, emotioneel welzijn en verlaagt aandachtsvermoeidheid;
2.  Leefstijl: een groene omgeving stimuleert een gezonde leefstijl;
3.  Biologisch: groene omgevingen bevatten chemische en micro-organismen die de gezondheid positief beïnvloeden;
4.  Omgevingshinder: in het groen worden we minder blootgesteld aan geluidshinder, hittestress en luchtvervuiling;

Meer groen, ook minder zorgkosten?

Dat groen effect heeft, blijkt op verschillende terreinen in zorg en welzijn. Postma noemt het project ‘Grijs, groen en gelukkig’, waarbij ouderen in verpleeghuizen zelf tuinieren en in aanraking komen met dieren. ‘Dat verhoogt de kwaliteit van leven van die ouderen. Ook in de GGZ is bewezen dat groen een goed effect heeft op cliënten. Maar het effect op de eerstelijns medische zorg is nog niet op onder meer leefstijl daarmee samenhangende gezondheidsmaten bewezen. Maar het is ontzettend lastig om aan te tonen dat groen bijvoorbeeld de zorgkosten vermindert. Zolang er geen onderzoek wordt gedaan onder groepen patiënten met specifieke ziekten valt ook niet aan te tonen dat natuur een effectief medicijn of behandeling is. De komende vier jaar gaat het RIVM in het programma Gezonde Groene Leefomgeving nieuwe berekeningen maken van wat natuur aan maatschappelijke baten kan opleveren, onder meer op gezondheid en arbeidsverzuim het nieuwe ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit daar veel onderzoek naar doen. Hoe meer inzichten we krijgen op welke kwalen, welk type mensen en welke zorgkosten groen effect heeft, hoe beter we daar beleid op kunnen maken.’

Groen op recept in Rotterdam

Intussen probeert Postma vanuit haar verschillende rollen zorgprofessionals zoveel mogelijk handvatten te geven. Naast de handleiding ontwikkelde ze met Arts en Leefstijl een patiëntenfolder met negen tips. De nieuwste vondst is een receptbriefje voor groen op recept. Dit wordt binnenkort geïntroduceerd bij Rotterdamse huisartsen. ‘Dit receptbriefje is specifiek bedoeld voor kwetsbare groepen. De voorkant laat zien wat je kunt doen in het groen: bewegen, ontspannen en ontmoeten. De achterkant is het receptbriefje, waarop de patiënt met de huisarts kan invullen wat hij of zij leuk vindt, wanneer hij dat gaat doen en hoe lang. We hebben dat receptbriefje ontwikkeld met een grote groep professionals die het gaant gebruiken, zoals huisartsen, leefstijlcoaches. Maar ook input van MEE Rotterdam Rijnmond hielp ontwikkelen door , die weer input te vragen hebben gevraagd bij de doelgroep.’

Handelingsperspectief huisartsen

In grote lijnen zijn er voor huisartsen dus drie concrete handelingsperspectieven, stelt Annette. ‘Als eerste informeren, bijvoorbeeld via een wachtkamerfilmpje of in het consult. Ten tweede kunnen zij verwijzen, naar een leefstijlcoach, buurtsportcoach, welzijn op recept of een natuurwandelgroep. En ten slotte zelf begeleiden. Dit kan bijvoorbeeld door zelf een loopgroep of ander initiatief vanuit de praktijk te organiseren. Zo kan bijv. de POH ggz haar begeleidingsgesprekken met de patiënt ook in de natuur doen.’

Koppeling met zorgverleners

De vraag of er in het stenige Rotterdam – zeker in kwetsbare wijken – voldoende groen is. Volgens Postma wel. ‘Het kan natuurlijk altijd beter. Maar een klein postzegelparkje kan al voldoende zijn. Daar kun je bewegen, mensen ontmoeten. Ook het werken in een kleine moestuin of geveltuintjes is goed voor de gezondheid. Ik vind echt dat Rotterdam fantastische groene initiatieven heeft en ambitie toont om de stad groener te maken. Nu is het zaak om de groene initiatieven op een slimme manier te koppelen aan de zorgverleners in de buurt. Met welzijn en sport is de verbinding er steeds meer, maar de eerstelijns zorg blijft nog achter. Met huisartsen, fysiotherapeuten, leefstijlcoaches, welzijnsaanbieders en andere zorgprofessionals deel ik graag tips en handvatten om die verbinding tot stand te brengen.’

Tijdens de bijeenkomst ‘Groen en Gezondheid’ dit najaar gaat drs. Annette Postma verder in op de effecten van groen op gezondheid. Huisartsen, fysiotherapeuten, leefstijlcoaches, welzijnsaanbieders en andere zorgprofessionals krijgen zorgprofessionals een doorkijk naar wat zij in hun dagelijkse werk kunnen doen met groen. De exacte datum volgt binnenkort.