In de prachtige groene setting van Paleis Het Loo zijn op 1 juli de website Natuur voor Gezondheid, de vernieuwde handleiding en bijbehorende toolkit gelanceerd. Tientallen professionals uit de zorg, welzijn en sport waren aanwezig bij deze mijlpaal.

De toolkit Natuur voor Gezondheid biedt praktische hulpmiddelen voor professionals in de zorg, welzijn en sport, zodat ze natuur makkelijk en snel kunnen inzetten voor gezondheid. De handleiding en de website bieden niet alleen wetenschappelijke inzichten, maar ook praktische tips, handvatten en documenten.  

Na een wandeling in de zonovergoten Apeldoornse kasteeltuinen, heette dagvoorzitter Karen van Ruiten de deelnemers rond half twee welkom in de koele stallen van Het Loo en gaf daarna het woord aan dr. Renske Ek, conservator Tuinen van Paleis Het Loo. Zij gaf aan dat de vroegere bewoners van paleis Het Loo groen nodig hadden voor hun geestelijke gezondheid. Ek: ‘Zo had Willem III last van winterdepressies en liet hij een kas bouwen om zijn stemming in de winter te reguleren.’ En ze had nog een mooie primeur voor de aanwezigen: Paleis Het Loo is bereid een langetermijncommitment af te geven om op hun eigen locatie invulling te geven aan het programma Natuur voor Gezondheid.

Een hele mooie combinatie

Netwerkadviseur Groen Annette Postma (Gezond & Groen) pakte daarna het stokje over. ‘Ik ben zo gelukkig dat jullie allemaal hier zitten met zovelen. Twee mensen zijn op het dossier Natuur en Gezondheid een jaar of twaalf geleden met mij gestart. Belangrijk was de financiële steun van Elze Hemke van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Zij had toen al het idee dat natuur en gezondheid een hele mooie combinatie zijn.

Maar hoe zorg je dat de zorg het ziet en er iets mee kan in hun werk? Het antwoord was: doe het vooral met harde wetenschap volgens medische maatstaven. En zorg dat de praktijkaanpak die daaruit volgt direct aansluit bij hoe medici nu werken. Verzamel dat alles en ontsluit dat op één centrale plek. Met steun van Elze is dat geld er gekomen en hebben we de handleiding, de website en de toolkit op poten kunnen zetten. Daarmee kom je makkelijker binnen bij zorgverzekeraars en de beroepsverenigingen.’

In de toolkit

In de toolkit zit onder andere een samenvattingskaart voor huisartsen, die precies aansluit bij de opbouw van de NHG-richtlijnen. Nieuw is een zakkaartje dat natuuradvies geeft in dertig seconden. Voor de patiënt die al best gemotiveerd is er een folder. Annette: ‘En als je als zorgprofessional geen tijd hebt om zelf met je patiënt het bos in te gaan, is er het verwijskaartje. Zo kan een sportcoach een belangrijke rol spelen om te zorgen dat mensen fysiek geactiveerd worden. Denk ook aan groene begeleiders, zoals natuurtherapeuten, wandelcoaches en boswachters.’

‘Al die mensen kunnen een rol spelen om Natuur voor Gezondheid concreet te maken. Zijn de klachten erger, dan kan de arts doorverwijzen naar de eerste lijn, zoals een praktijkondersteuner of een fysiotherapeut. En voor elke categorie staat op de website een aantal tips over hoe je het als zorgverlener aanpakt, hoe je routes maakt en hoe je het regelt met het geld.’

Lancering van de website

Om drie uur volgde de lancering van de nieuwe website die mede tot stand is gekomen door de Vereniging Arts en Leefstijl en Gezond & Groen, waarin symbolische vertegenwoordigers van de keten van betrokkenen een pakketje met drukwerk en het boek Buitenpsychologie in ontvangst namen. Na een korte pauze konden de deelnemers daarna kiezen voor een workshop Richting kiezen met De Buitenpsychologen, een Blotevoetenwandeling met buitenfysiotherapeut Janneke de Jong-De Vries of ‘Beleef de natuur met je zintuigen’ met leefstijlarts en natuurgids Tasja de Koning. Na deze bijzondere workshops konden de deelnemers netwerken en napraten over hoe het initiatief een olievlekwerking kan krijgen.

Janny de Boer, netwerkadviseur en coördinator van Alles is Gezondheid: ‘We moeten kijken naar de gezondheidssector zélf om te zien wat we nog méér kunnen doen. Met alleen promoten van natuur komen we er niet, ze hebben makkelijk toepasbare methodieken en materialen nodig. Met de vernieuwde toolkit hebben we een mooi startpunt. Deze beweging kan alleen maar groeien en daar willen wij graag aan bijdragen.’

Resultaten

Wie daar ook aan bijdraagt is apotheker Nienke Oosterhof: ’In mijn werkveld zie ik al resultaten. In 2019 waren we met zes leefstijlapothekers en nu gaan we richting de 600. Belangrijk is dat er uiteindelijk een vergoeding voor komt. Als apotheker krijg je nu nog alleen betaald voor pillen. Daarom pleit ik er ook bij beleidsmakers voor dat apothekers worden betaald voor hun tijd, hun kennis en hun kunde.

Als apothekers kunnen we bijvoorbeeld ‘very brief advice’ inzetten, waarbij je in 30 seconden iemand aan de balie wijst op de mogelijkheden die de natuur biedt. Die zit al in de toolkit en kunnen we perfect gebruiken. Zorgverleners voelen een aarzeling om over de natuur te beginnen, maar driekwart van de patiënten vindt het wél waardevol om te horen.’

Bezig zijn in de natuur helpt

‘Huisartsen kunnen ook uit de voeten met de handleiding waarin de medische wetenschap is samengevat ’, stelt huisarts en voedselboswachter Inge Hamming. ‘Ik heb ‘m al gebruikt voor een scholing over integrale zorg en welzijn en natuur en gezondheid. Daar moest ik accreditatie voor aanvragen en daar heb ik de handleiding voor kunnen gebruiken. Per avond waren daar ruim 80 zorgprofessionals.

Voor bepaalde klachten kun je mensen erop wijzen dat buiten bezig zijn in de natuur helpt voor je gezondheid. Veel huisartsen zijn zich er niet bewust van dat dit ingezet kan worden. De handleiding en de website kunnen daarmee helpen.’

Je wilt patiënten handvatten aanreiken waarmee ze inzicht krijgen aan welke knoppen ze kunnen draaien om weer regie te krijgen op hun eigen gezondheid. Daarmee los je het probleem van de ziekte niet op, maar je merkt dat je je gezondheid écht kunt beïnvloeden met voeding, beweging en ontspanning.’

Wensen

Dat laatste onderstreept Annette Postma: ‘Als je met mensen de natuur ingaat, hoeven ze niet meteen naar een specialist doorverwezen te worden. Zo leveren we duurzame zorg en kunnen we hopelijk ook besparen op zorgkosten.’

Ze heeft nog wel wensen. ‘Natuur op recept’ is nog geen standaardbehandeling. Huisartsen hebben op hun scherm opties als medicijnen meegeven, verwijzen naar een fysio of specialist etcetera. Maar verwijzen naar leefstijl in de natuur staat daar niet bij. Er zijn wel geaccrediteerde nascholingen over en een webinar. Die worden goed bezocht. Maar als je weet dat we 12.000 huisartsen hebben, dan is er nog wel werk te verrichten. Wat dat betreft zou het helpen als het onderwerp in de initiële scholing van huisartsen aan bod komt. Dat zou heel mooi zijn en zijn al ideeën over. En een artikel in ‘Huisarts en wetenschap’. Maar daar zijn we mee bezig’, lacht ze.

De Alliantie Positieve Gezondheid Zuid-Holland Noord werkt samen met zo’n 30 partners aan een beweging van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Vanuit het gedachtegoed van Positieve Gezondheid bouwen zij aan toekomstbestendige zorg en vitale, veerkrachtige inwoners in de regio. Alles is Gezondheid sprak Ellen van Steekelenburg, programmamanager bij Hecht, GGD Hollands Midden en een van de initiatiefnemers van de Alliantie.

Waar komen jullie vandaan? Wat is de ‘why’ van de regionale samenwerking?

‘De why van de Alliantie staat helder verwoord in onze pledge. Die hebben de bestuurders in 2021 ondertekend met het doel dat inwoners in 2030 ervaren dat beroepskrachten, beleidsmakers en bestuurders denken en doen vanuit een brede blik op gezondheid. Zodat mensen regie kunnen nemen over hun eigen leven en initiatieven in hun wijk kunnen oppakken.

We hebben de samenwerking opgezet in drie fasen van ieder drie jaar. De eerste fase stond in het teken van inspiratie en netwerkopbouw. We hebben leerateliers georganiseerd voor iedereen in de regio, gangmakerplatforms voor aangesloten partners en een jaarlijkse bestuurderssessie voor de ondertekenaars van de pledge. Ook zijn we gestart met een werkgroep ‘Meten is Weten’ om de impact van onze inspanningen te volgen.’

Waar willen jullie heen? Wat laten jullie los, wat doen jullie anders, wat blijft hetzelfde?

‘We zijn trots dat ons project is geselecteerd voor het ZonMw-programma ‘Leren transformeren: van zorg naar gezondheid’. Slechts elf projecten werden gehonoreerd, en wij zijn er één van. Dat geeft ons de kans om in de tweede fase van 2024 tot 2027 écht aan de slag te gaan met samen doen en samen leren.

We hebben het project de naam gegeven: ‘Verder bouwen met de Alliantie Positieve Gezondheid ZHN’. In drie proeftuinen rondom zorgzame buurten, thuisplusflats en mantelzorg onderzoeken en experimenteren we wat we kunnen loslaten, wat beter kan, en wat we verder willen ontwikkelen. Het doel is om samen te leren en verder te bouwen aan de beweging naar gezondheid. De derde fase van 2027 tot 2030 vullen we in op basis van de lessen uit die proeftuinen en de Alliantie. Een mooie bijvangst is dat we ook onderdeel uitmaken van een landelijk lerend netwerk.’

Welke beproevingen kwamen jullie tegen en wat heb je daarvan geleerd?

‘We zitten nu bijna halverwege de looptijd en merken dat het begint te schuren. Toen bestuurders de pledge ondertekenden, wisten ze vaak nog niet precies waarvoor ze ‘ja’ zeiden. Inmiddels zien we verschillen in tempo: sommige organisaties lopen voorop en zijn heel actief, anderen zoeken nog naar hun rol.

Ook intern binnen organisaties kan er frictie zijn. Een bestuurder is misschien enthousiast, maar beleidsmedewerkers of uitvoerenden zijn nog terughoudend. Daarnaast is het samenwerken met inwoners een blijvende uitdaging. We benaderen hen niet alleen als informanten, maar nodigen hen ook uit als medebeslissers. Bij iedere bestuurderssessie zijn inwoners aanwezig, dus we zetten daar zeker stappen in.’

Heb je een held? Iemand of iets die jullie verder heeft geholpen?

‘Ik heb zeker een held: Joris Luyendijk. Hij stapt in onbekende werelden waarin hij zich moet aanpassen en verdiepen. Verder onderzoekt hij complexe systemen, zoals de bankenwereld, en maakt hij die toegankelijk voor een breed publiek. Ik zie hem in zekere zin als een ‘verkenner’ zoals ik dat ook probeer te zijn met de proeftuinen en de Alliantie. Verder is het landelijke ondersteuningsteam van het ZonMw-programma, waarin onder andere het RIVM, Alles is Gezondheid en Nederland Zorgt voor Elkaar samenwerken, voor de Alliantie van grote waarde. Zij ondersteunen de regio’s bij de transitie van zorg naar gezondheid en helpen om verbinding te leggen tussen landelijke partijen en hun ambities. Zo hebben we met hun hulp een groepsintervisie georganiseerd die ons echt verder heeft gebracht en beter zicht op ons vraagstuk heeft gegeven. En natuurlijk was de steun van Alles is Gezondheid in het begin onmisbaar. Zij hielpen ons om de juiste koers te vinden en ondersteunden bij het opstellen en vormgeven van de pledge.’

Wat hebben jullie aan de samenwerking met andere regio’s en netwerken, en hoe willen jullie het liefst ondersteund worden?

‘De uitwisseling met andere regio’s, het ‘lotgenotencontact’, is voor ons erg waardevol. Alles is Gezondheid organiseerde bijeenkomsten waarin we gezamenlijk dilemma’s bespraken. We kregen veel tips over domeinoverstijgend samenwerken en dat is ontzettend leerzaam. Ik hoop dat deze uitwisseling blijft bestaan via het landelijk lerend netwerk. Het is fijn om te sparren met mensen die met dezelfde uitdagingen bezig zijn en vanuit eenzelfde visie werken.

Zelf heb ik ook deelgenomen aan de eerste editie van de Health Transformation Community, en ik zit nog steeds in een intervisiegroep. We komen regelmatig samen en richten ons op uitdagingen die we tegenkomen in de transitie van zorg naar gezondheid. Dat sluit naadloos aan op wat wij al lerende met de Alliantie willen bereiken binnen het ZonMw-project.’

Dit interview is onderdeel van het inspiratiemagazine regionetwerken.

Hoe draagt natuur bij aan onze gezondheid? Wat is er wetenschappelijk bekend, en hoe kan deze kennis worden toegepast in de zorgpraktijk? De nieuwste editie van de Handleiding Natuur en Gezondheid biedt antwoorden. De update is tot stand gekomen door een samenwerking tussen Vereniging Arts en Leefstijl, Annette Postma (adviseur Gezond & Groen) en dr. Jolanda Maas (universitair hoofddocent klinische psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam).

Deze derde versie van de handleiding bundelt de nieuwste inzichten uit systematische reviews én meta-analyses over de effecten van natuur op gezondheid – met speciale aandacht voor mensen met gezondheidsproblemen. Daarmee gaat het niet alleen meer over preventie, maar ook over herstel en behandeling.

‘We weten inmiddels: natuur werkt. Tijd voor actie in de zorgpraktijk.’

Jolanda Maas doet al bijna 20 jaar onderzoek naar de relatie tussen natuur en gezondheid. Wat begon met een fascinatie voor het effect van groen in de woonomgeving, groeide uit tot een breed onderzoeksveld met inmiddels honderden wetenschappelijke studies als onderbouwing. ‘In 2000 waren er amper studies over natuur en gezondheid. Nu zijn er meer dan honderd kwalitatief goede onderzoeken, en ze wijzen allemaal dezelfde kant op: hoe groener de leefomgeving, hoe beter het voor de gezondheid is.’

De nieuwste versie van de handleiding gaat verder dan eerdere edities. Zo is er nu ook aandacht voor hoe natuur helpend kan zijn bij ziekte of herstel, bijvoorbeeld voor mensen met mentale gezondheidsproblemen of chronische aandoeningen. ‘We zien dat zorgprofessionals vaak intuïtief wel geloven in het positieve effect van natuur, maar dat ze op zoek zijn naar wetenschappelijke onderbouwing en concrete handelingsperspectieven. Precies dat biedt deze handleiding.’

Wat is er nieuw in de handleiding?

Maas benadrukt dat vergroening alleen niet genoeg is. ‘Het gaat erom dat mensen de natuur ook daadwerkelijk gaan gebruiken – in de wijk, op het werk of in de zorg. Dat betekent dat we ook naar implementatie moeten kijken. Hoe kunnen zorgverleners zelf meer naar buiten? Kunnen zij hun patiënten verwijzen naar activiteiten in het groen?’

Nieuw in de handleiding:

• Toevoeging van meta-analyses – sterker wetenschappelijk bewijs;
• Nieuwe paragraaf over natuur bij gezondheidsproblemen (niet alleen preventief);
• Meer praktische adviezen en verwijzingen naar tools zoals de Toolkit Natuur voor Gezondheid (deze verschijnt op 1 juli);
• Duidelijke beschrijving van de vier belangrijkste werkingsmechanismen:
  1. Leefstijl: stimulans voor bewegen en buiten zijn
  2. Psychologie: stressreductie, mentaal welzijn
  3. Biologie: versterking van het immuunsysteem
  4. Omgevingsfactoren: minder geluid, hitte en luchtvervuiling

De handleiding is bedoeld voor zorgprofessionals die natuur willen inzetten in hun werk. Denk aan artsen, POH’s, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, psychologen en professionals in het sociaal domein.

Scholing op 30 juni – Meld je aan!

Wil je weten hoe je deze kennis kunt toepassen in jouw praktijk? Op 30 juni organiseert Vereniging Arts en Leefstijl een scholing over natuur en gezondheid, waarin ook de nieuwe handleiding wordt besproken. Je krijgt niet alleen uitleg van de auteurs, maar gaat ook aan de slag met praktische voorbeelden en handvatten. Hier meld je je aan voor de scholing.

Download de handleiding

De Handleiding Natuur en Gezondheid van Vereniging Arts en Leefstijl is tot stand gekomen in samenwerking met Alles is Gezondheid, op initiatief van Annette Postma van Groen & Gezond.

De totstandkoming is mede mogelijk gemaakt dankzij de betrokkenheid en ondersteuning van: KAMG, Groene Zorg Alliantie, De Groene Huisarts, De Duurzame Verpleegkundige, De Buitenpsychologen en de Vrije Universiteit Amsterdam.

Download de handleiding

De Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners is vernieuwd. Dit inspirerende hulpmiddel biedt concrete handvatten voor een gezonde en natuurinclusieve leefomgeving. Een gezonde leefomgeving ontstaat namelijk niet vanzelf. Het vraagt om visie, samenwerking én praktische handvatten. De vernieuwde Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners biedt precies dat.

Tweede editie top 10

De noodzaak is duidelijk: klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en groeiende gezondheidsverschillen vragen om samenhangende oplossingen. Natuurinclusief bouwen biedt die kans, mits gezondheidsdoelen vanaf het begin concreet en realistisch worden ingevuld door de juiste vakmensen.

In deze tweede editie:

• Zijn de maatregelen verdiept en aangevuld met randvoorwaarden
• Is een procesaanpak toegevoegd om gezondheid vanaf het begin te borgen
• Wordt duidelijk wanneer en hoe de gezondheidssector betrokken moet worden

Met deze vernieuwde aanpak wordt gezondheid niet langer een toevallige opbrengst voor later, maar een expliciet en meetbaar doel in de gebouwde omgeving. Omdat gezondheid concreet en specifiek is uitgewerkt, kan op basis van de doelen uit lokaal gezondheidsbeleid duidelijk gekozen of gespecificeerd worden uit de tien maatregelen. Dit maakt de handreiking een onmisbaar instrument voor beleidsmakers, stedenbouwkundigen, ontwikkelaars en gezondheidsprofessionals.

Domeinoverstijgende samenwerking: natuur, gezondheid en bouw

De kracht zit in de samenwerking. Deze vernieuwde Top 10 is tot stand gekomen door een unieke co-creatie tussen KAN Bouwen, Alles is Gezondheid, Collectief Natuurinclusief en One Architecture mét input van tal van professionals uit de bouw, zorg, beleid en onderzoek. Een samenwerking waarin natuur, gezondheid en bouw écht samenkomen. De koppeling van bouw en ruimtelijke ontwikkeling aan gezondheid creëert kansen voor meer welzijn, leefbaarheid en biodiversiteit in stedelijke en landelijke gebieden.

Annette Postma, netwerkadviseur groen en gezondheid bij Alles is Gezondheid en initiatiefnemer van het project, zegt: ‘In de werksessies die werden georganiseerd om de top 10 verder te ontwikkelen, werd helder dat de gesprekken bij het ontwerpen snel alleen over vergroenen gaan. Maar we willen juist duidelijk krijgen welke gezondheidsvoordelen voor welke doelgroep met de maatregelen bereikt kunnen worden. Daar ligt juist een kans voor koppeling met lokaal gezondheidsbeleid! Deze nieuwe Top 10 wil dus stimuleren dat gezondheidspartijen vanaf de start meedenken over de groene bouwplannen.’

Een speciaal dankjewel dus aan iedereen die tijdens de werksessies heeft meegedacht, jullie inzichten en praktijkervaringen hebben deze versie sterker gemaakt!

De eerste editie werd in ontvangst genomen door toenmalig minister voor Natuur en Stikstof, Christianne van der Wal. Met deze vernieuwde versie zetten de samenwerkingspartners een volgende stap in het verankeren van gezondheid als kerndoel in natuurinclusieve bouw- en gebiedsontwikkeling.

Meer informatie

Lees meer over wáarom natuurinclusief bouwen de gezondheid van de wijk verbetert. Download dan de vernieuwde Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners hieronder.

Download de pdf

Hoe maken we digitale zorg voor iedereen toegankelijk – en waarom is dit zo belangrijk? Daarover interviewden we Marinka Fintelman. Als projectleider van het project ‘Digitale zorg en welzijn dichtbij’ binnen de Alliantie Digitaal Samenleven, werkt Marinka aan praktische oplossingen die digitale zorg toegankelijk en bruikbaar maken voor iedereen. Ze verbindt partijen uit zorg, welzijn en het sociaal domein, en zorgt ervoor dat de ervaringen en behoeften van burgers het vertrekpunt zijn. Met haar focus op co-creatie en samenwerking wil ze ervoor zorgen dat niemand buitenspel komt te staan in de digitalisering in zorg en welzijn.

Eerder al schreven we over onze bijeenkomst op het gebied van digitoegankelijkheid in de zorg. Daar vertelde Marinka al over de activiteiten van de Alliantie Digitaal Samenleven op het domein van zorg en welzijn. Ze legt uit dat, omdat onze samenleving steeds verder digitaliseert, je actief moet werken aan de toegang en ondersteuning voor diegene die dit niet gemakkelijk zelf kunnen, juist ook in de zorg. ‘Dit is belangrijk, omdat juist de groepen die meer zorg nodig hebben, ook vaak de groepen zijn die slechtere digitale vaardigheden hebben. Denk bijvoorbeeld aan ouderen, mensen met een taalachterstand of mensen die geen toegang hebben tot digitale middelen.’

Werken aan digitale inclusie op verschillende niveaus

De Alliantie Digitaal Samenleven werkt op verschillende niveaus en binnen verschillende domeinen aan digitale inclusie. Op basis van die ervaring heeft het ministerie van VWS de Alliantie gevraagd om deze aanpak ook toe te passen in de zorg, die steeds digitaler wordt. Vanuit het Integraal Zorgakkoord (IZA) is er een duidelijke beweging richting hybride zorg, de combinatie tussen fysieke en digitale zorg. Maar dat brengt een uitdaging met zich mee: ‘Hoe zorgen we dat ook de groep die digitaal minder vaardig is of geen toegang heeft tot de digitale samenleving, toegang houdt tot zorg en weet waar ze ondersteuning kunnen krijgen?’

Mensen weten niet waar ze terechtkunnen voor hulp bij digitale zorg

Om die vraag te beantwoorden, deed de Alliantie vorig jaar samen met het bureau Pluut en Partners onderzoek naar hoe mensen zelf aankijken tegen digitale zorg en waar ze naartoe gaan als ze hulp nodig hebben. ‘Een belangrijke uitkomst is dat het ondersteuningsaanbod voor digitale zorg vaak onbekend is bij de mensen die er het meeste baat bij hebben,’ zegt Marinka. De onderzoekers bezochten onder andere een ziekenhuis in de Haagse Schilderswijk, een taalcafé in Valkenburg en een verzorgingstehuis in Hoogeveen om met mensen in gesprek te gaan. ‘Ongeveer de helft van de mensen die we spraken gaf aan niet digitaal vaardig te zijn. En als ze hulp nodig hadden, wisten ze vaak niet waar ze terecht konden. In plaats van bij formele hulpinstanties kloppen ze aan bij hun kinderen, buren of de huisarts. Vertrouwen speelt hierin een grote rol.’

Vicieuze, ongezonde cirkel

Mensen met een lager inkomen hebben vaak te maken met meerdere uitdagingen tegelijk – zoals ongezonde woonomstandigheden, beperkte gezondheidsvaardigheden en lage digitale vaardigheden. ‘Dat vormt een ongezonde vicieuze cirkel,’ legt Marinka uit. ‘Als je huis bijvoorbeeld vochtig of slecht geïsoleerd is, heeft dat direct impact op je gezondheid. Tegelijkertijd is het lastiger om de juiste zorg te vinden of gebruiken als je digitaal minder vaardig bent.’ Voor mensen die al stress ervaren of weinig ervaring hebben met digitale middelen, kunnen al die stappen en platforms echt overweldigend zijn.

Lokale samenwerking als sleutel tot digitale inclusie

Om digitale zorg voor iedereen toegankelijk te maken, zet de Alliantie in op de Lokale aanpak voor Digitale Inclusie. ‘Het doel is zorgen dat zorg, welzijn en ondersteuningsaanbod in gemeenten beter samenwerken, zodat mensen niet verdwalen in het systeem maar snel op de juiste plek terechtkomen.’ legt Marinka uit. In sommige gemeenten bestaan al Netwerken Lokale Inclusie. Zij zetten zich in voor inclusie van alle mensen, maar in veel gemeenten ontbreekt die samenwerking nog. ‘Daarom ontwikkelen we nu in samenwerking met social designbureau Social Envoy en expertisecentrum Pharos een methodiek: hoe kun je lokaal een goed functionerend netwerk opzetten waarin signaleren, doorverwijzen en ondersteunen hand in hand gaan?’ Deze blauwdruk moet zorgen voor een duurzame borging van de samenwerking, het is niet zomaar een project dat na afloop weer stopgezet wordt.

Vier essentiële pijlers voor digitale inclusie

De komende maanden wordt de aanpak in drie gemeentenregio’s ontwikkeld en na de zomer in elf gemeenten en regio’s verder getest. ‘We willen weten: werkt dit in de praktijk? Is dit de basis voor een duurzame oplossing? En hoe kunnen we het verder verbeteren?’ Daarbij ligt de focus op vier pijlers die essentieel zijn voor digitale inclusie:

1. Motivatie – Begrijpt iemand waarom digitale zorg belangrijk is?
2. Toegang – Heeft iemand een geschikt apparaat en internettoegang?
3. Toegankelijkheid – Is de digitale zorgomgeving begrijpelijk en gebruiksvriendelijk?
4. Digitale vaardigheden – Heeft iemand de vaardigheden om met digitale zorgomgevingen om te gaan?

Digitale zorg is een middel, geen doel

De Alliantie kijkt ook naar hoe mensen omgaan met digitale toepassingen in de zorg. ‘Neem bijvoorbeeld een app waarmee je dagelijks je bloedsuiker meet. Begrijpt iemand de samenhang tussen de data en zijn eigen gedrag? En kan iemand op basis van die informatie de juiste keuzes maken? Digitale zorg is geen doel op zich, maar een middel. Het is belangrijk dat mensen het begrijpen en hun gedrag aan kunnen passen. In de zorg zien we nog een extra factor,’ benadrukt Marinka. ‘Stress en ziekte kunnen ervoor zorgen dat het moeilijker is om nieuwe vaardigheden te leren. Daarom is het belangrijk dat systemen intuïtief en gebruiksvriendelijk zijn. En dat er ondersteuning is op het moment dat iemand het nodig heeft.’

Doe mee aan de community!

De komende tijd blijft de Alliantie werken aan het verbeteren van digitale inclusie in de zorg. ‘We willen niet alleen zorgen dat de ondersteuning beter beschikbaar is, maar ook dat mensen weten waar ze terechtkunnen. Dat vraagt om samenwerking, herkenning van signalen en een aanpak die aansluit bij wat mensen echt nodig hebben.’

Marinka: ‘Na de zomer starten we met proeftuinen, met als doel om uiteindelijk een landelijke aanpak te realiseren. Werk jij ook aan digitale inclusie in de zorg en wil je aansluiten bij dit project? We brengen professionals samen om ervaringen te delen en van elkaar te leren. Via het Alliantie café, een LinkedIn-community en webinars werken we aan het delen van kennis die we opdoen. Laat ons weten dat je betrokken bent, dan kijken we samen hoe we digitale zorg toegankelijk kunnen maken voor iedereen.’

Menstruatie en menstruatieproblemen gaan vaak gepaard met schaamtegevoelens, taboes en gebrek aan kennis. Daardoor bespreken vrouwen menstruatieklachten vaak niet of pas laat met hun huisarts. Gezondheidswetenschapper Lisa Zuidema doet onderzoek naar de ervaringen van vrouwen en mensen die menstrueren. Onlangs lanceerde ze de websitemodule Menstruatieverhalen. ‘Via deze verhalen willen we menstruatieproblemen bespreekbaar maken, vrouwen (h)erkenning, informatie en steun geven, en hen aanzetten om hulp te zoeken als dat nodig is.’ We spraken Lisa over haar onderzoek.

‘Ik heb een achtergrond in medische ethiek en gezondheidswetenschappen,’ vertelt Lisa. ‘Daardoor neig ik naar onderwerpen die een ethisch én een medisch component hebben. Vrouwspecifieke gezondheid valt daar zeker onder.’

Mensen met menstruatieklachten niet naar de huisarts

‘Onderwerpen als menstruatie, maar ook de overgang en bijvoorbeeld vulvakanker, vallen onder een zeker taboe. In principe is menstruatie normaal, maar doordat iedere vrouw+ hier andere ervaringen mee heeft en door het taboe-imago wat er nog steeds op zit, bestaan er allerlei ongeschreven regels. Denk aan de klassieker: naar de wc gaan met een tampon verstopt in je mouw. Door dit imago gaan mensen met klachten ook niet snel naar een huisarts. We doen met z’n allen een beetje alsof menstruatie niet echt bestaat, en welke klachten er wel of niet bij horen weten we niet goed.’

Lisa werkt als promovendus in het Máxima MC. ‘Daar zitten ook veel arts-onderzoekers. Zij houden zich vooral bezig met de klinische kant en behandelingen, zoals voor pijn bij endometriose en hevig bloedverlies. Het is best moeilijk en uitdagend om financiering te krijgen voor dit soort onderzoeken. Gelukkig is mijn promotor, gynaecoloog en hoogleraar Marlies Bongers, echt een voorvechter van aandacht creëren voor vrouwspecifieke gezondheid. Menstruatieproblematiek uit de taboesfeer halen is haar missie.’

Menstruatieverhalen van 33 mensen

Afgelopen januari lanceerde Lisa daarom samen met het Máxima MC en UMCG een nieuwe module over menstruatie op Praten Over Gezondheid: Menstruatieverhalen. De module bevat verhalen van 33 mensen, waaronder vrouwen en transmannen. Hun ervaringen laten een brede diversiteit zien: van diagnoses zoals endometriose, myomen (vleesbomen) en hevig bloedverlies, tot ongesteld zijn zonder klachten. Lisa: ‘Het doel is meerledig. We hopen met de modules voor alle mensen die menstrueren inzicht te geven in hoe anderen het ervaren, dus erkenning en herkenning te creëren. Als tweede is het inzichtelijk voor de omgeving: iedereen dus eigenlijk. Hoe is dat voor iemand, menstrueren? En ten slotte is het informatie voor huisartsen en zorgverleners. Die impact van mogelijke hevige klachten op iemands leven krijg je er misschien niet altijd uit in een tien-minutengesprek. Met 33 interviews hebben we een heel brede groep laten zien in alle lagen van de samenleving, bestaand uit mensen van verschillende achtergronden en leeftijden. Ook is er variatie van weinig last tot mild, tot hevige last en bepaalde diagnoses.’

Waarom heb je er juist voor gekozen voor het delen van ervaringsverhalen?

‘De website werkt volgens een bepaalde methode, ooit ontwikkeld aan de Universiteit van Oxford. Database of International Patient Experiences (DIPEx). Het idee van die methode is dat je met een wetenschappelijke methode op een zo breed mogelijke manier een beeld neerzet van patiëntervaringen op een publieke website. Het is een bepaalde manier van analyseren. Wat zijn de thema’s die dan omhoog komen? Zo laten we levenservaringen zien die betrouwbaar en medisch gecheckt zijn.’

Wat is er volgens jou nodig om te zorgen dat vrouwspecifieke gezondheidsklachten serieus worden genomen?

‘Het is makkelijk om te zeggen: we moeten erover praten, het bespreekbaar maken. En dat is een goede eerste stap. Maar daar moet het niet bij blijven. Het is belangrijk dat er meer geld naar onderzoek gaat. We weten van heel veel dingen niet precies hoe vaak ze voorkomen, hoe ze ontstaan, wat je eraan kunt doen, etc. Er moet een cultuurshift komen. Maar ik vind het moeilijk om te zeggen hoe dat moet gebeuren. Ik ben toevallig het boek van Angela Maas (De gezondheidskloof: Waarom vrouwen nog steeds op achterstand staan) aan het lezen. Daar gaat het over het waarom achter die vraag. Er zit ergens iets dat ervoor zorgt dat we klachten en pijn van vrouwen minder serieus nemen dan van mannen. Het begint bij het benoemen daarvan. Open zijn over klachten. En ook harde getallen noemen. 25-30% van de vrouwen heeft last van hevig menstrueel bloedverlies. Dat komt echt vaak voor!’

‘Tegelijkertijd wil je ook niet dat informatie stigmatiserend of discriminerend gaat werken. Dat mensen denken ‘heb je weer zo’n vrouw, met al die klachten’. Dus dat vind ik best ingewikkeld. Hoe ga je daar nou mee om?’

Ten slotte: waar ben je trots op?

‘Ik ben trots op de grote variatie van mensen die we hebben gesproken, en dat dat gelukt is. Dat heeft best wat tijd en energie gekost. Ik vond het heel belangrijk om vrouwen van kleur en met een migratieachtergrond te laten zien. We hebben met een buurtcentrum samengewerkt, en in het buurthuis een groepssessie gedaan. Er waren 15 vrouwen gekomen, dat was een heel erg leuk gesprek. Er werd veel gelachen. Er waren mensen die nog nooit met iemand over hun menstruatie hadden gepraat! Daar ben ik trots op. Die variatie heeft heel veel opgeleverd en die module rijker gemaakt. Daar ben ik heel blij mee.

Er is nog wel werk aan de winkel. Bij ons op de afdeling gynaecologie wordt er ook weinig over menstruatie gepraat door collega’s onderling, terwijl dat voornamelijk vrouwen zijn. De dag na de lancering kwamen er opeens allemaal gesprekken op gang. Heerst er dan zelfs op ónze afdeling een taboe? Dat was erg mooi, te zien dat dat een onderwerp werd. Ik hoop dat het doorzet.’

Meer informatie? Bekijk alle ervaringsverhalen op Praten Over Gezondheid.

Vrouw+: vrouwen en mensen die menstrueren

Contact met de natuur draagt bij aan een betere gezondheid – mentaal en fysiek. Maar… hoe ga je hier concreet mee aan de slag? Waar begin je en hoe zorg je dat patiënten en cliënten daarna zelf eigenaarschap nemen? In de rubriek ‘Groen/gezond?’ interviewen we steeds een gezondheidsprofessional die bijdraagt aan de beweging van mensen verleiden naar de natuur. In deze editie praten we met Janneke de Jong – de Vries, buitenfysiotherapeut in Tilburg.

Natuur voor Gezondheid toolkit

De toolkit Natuur voor Gezondheid is bedoeld om professionals in de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijns- en sportsectoren snel op weg te helpen naar laagdrempelige informatie over hoe ze natuur kunnen integreren in hun werkwijze. Daarmee is er nu één centrale plek met tips, materialen, kennis en inspiratie. Van zelfzorgadvies tot behandeling buiten in een groene omgeving. De pagina is elk moment gratis raadpleegbaar voor hulpmiddelen en goede voorbeelden. Natuur voor Gezondheid is een initiatief van Alles is Gezondheid in samenwerking met Vereniging Arts en Leefstijl. Bekijk hier de inhoud.

Janneke de Jong – de Vries is buitenfysiotherapeut, oefentherapeut Mensendieck, vrouw van, en moeder van 2 kinderen. Ze groeide op tussen de bollenvelden bij de Keukenhof. Altijd buiten spelen: ‘met een bootje in de sloot en in het weekend (verplicht) wandelen in de duinen, bos of aan het strand. Voor mij heel normaal en nooit bij stilgestaan.’ Tot ze ideeën kreeg over fysiotherapie en oefentherapie aan huis zonder praktijkruimte. Wat voor verschillende leefomgevingen waren er allemaal (in te zetten)?

Oefening in eigen huis

Met 20+ jaar ervaring als oefentherapeut Mensendieck en 15+ jaar als fysiotherapeut is Janneke’s werkwijze steeds verder ontwikkeld. ‘Na twee zwangerschappen zat ik niet goed in mijn vel en ging ik veel wandelen. In die wandelingen zocht ik de plukjes natuur in mijn omgeving op. Pas toen werd ik me echt bewust van de (grote) behoefte aan natuur, buiten zijn en bewegen.’ Toen ook cliënten merkten dat wandelend kennismaken en behandeling in eigen omgeving waardevol was, begon ze aan haar ontwikkeling tot buitenfysiotherapeut. ‘Het eerste idee ontstond in 2012 al. We oefenden een oefening bij een patiënt thuis. Dat bleek daarna veel beter geoefend door die persoon, dan als ik een oefening in de klinische praktijk uitlegde. Thuis op eigen stoel oefenen is kennelijk zo anders, dat de patiënt het sneller overneemt.’

De achtertuin in

Gaandeweg ging Janneke steeds meer naar buiten met haar patiënten. De achtertuin in, of naar het park om de hoek. ‘De ontspanning van het buiten zijn kwam er zo als extra effect bovenop. Bovendien bleek buiten bewegen makkelijker. Misschien had de fysiotherapie meer impact in iemands eigen, vertrouwde omgeving?’ Ze noemt het voorbeeld van een meneer die graag in de tuin werkte, maar daar vanwege rugklachten en een operatie niet goed mee omging. ‘Toen ben ik tijdens zijn revalidatie met hem zijn tuin in gegaan, om daar de oefeningen te doen en te werken aan zijn herstel. Anders zou hij het toch wel doen, met alle risico’s van dien. Dan liever samen, op een goede manier. Hij kan nu weer leuke dingen doen, revalideerde in zijn eigen tuin én het valrisico is voorkomen.’

Voordelen van werken in de natuur

Janneke noemt vier toegevoegde waarden van werken in de natuur, in plaats van binnen:

1. Variatie in natuur: ‘het helpt om gevarieerd te bewegen, om niet steeds dezelfde beweging te maken. In de natuur zijn geen twee oppervlaktes gelijk, en je hebt te maken met verschillende weersomstandigheden. Daardoor is het herstel veel completer en breder.’
2. De ontspannende, rustgevende werking is actief onderdeel geworden van het proces: ‘de ontspannende werking van buiten zijn helpt altijd bij makkelijker kunnen bewegen en herstellen.’
3. Creativiteit en variatie: ‘de meerwaarde van natuur zit ook creativiteit en variatie in soorten bewegingen. Ik zet van alles in als oefeninstrument: takken, een hekje, boomstammen. Ik kijk op die manier sterk naar natuurlijke bewegingen. Waar is de mens op gemaakt qua bewegen? Zitten op de grond of op een steen is dan natuurlijker dan op een stoel. Hekje? Er omheen, overheen of onderdoor. Zou je makkelijk moeten kunnen, daar zijn we op gemaakt. Zo gebruiken we de natuur als sport-gymzaal.’
4. Automatische effecten: ‘Er zijn natuurlijk nog veel meer voordelen aan buiten zijn die ik niet actief gebruik, maar die wel mooi meegenomen zijn. Bijvoorbeeld het bloeddrukverlagende effect.’

Deze optelsom levert meerwaarde voor de patiënt: behandelingen hebben blijvend impact omdat de mensen die bij Janneke komen zelfherstellend vermogen opbouwen. ‘Zo hebben ze mij niet meer nodig. Mijn doel is altijd geweest om mezelf overbodig te maken. Ik loop letterlijk en figuurlijk een stukje mee en help daar waar het nodig is. Maar daarna kan iemand het zelf.’

Effect natuur op fysieke gezondheid

Er wordt veel gedeeld over het effect van natuur op mentale gezondheid, maar juist ook fysiek heeft buiten oefeningen doen veel impact. ‘Natuur heeft voordelen op het gebied van bloeddruk, spierspanning, en algemene pijn. En dan niet alleen pijnbeleving, maar echt pijndemping. Mensen krijgen meer gedaan buiten. Er is positieve afleiding, de stofjes uit de natuur hebben een positieve werking op beweging, en het daglicht op de stemming. Fysiotherapie in de natuur is erg toegankelijk. Je hoeft niet op zoek naar een stuk ongerepte natuur, je mag veel kleiner denken. Wat is er aan parkjes in je eigen wijk?’

Ja, beaamt ze, in de duinen bewegen heeft misschien een ander effect dan in een stadspark. ‘Maar ik heb ook cliënten die thuisgebonden zijn en misschien eens in de zes weken naar buiten gaan voor een pedicure. Die mensen hebben niets aan oefeningen in het bos, maar wel aan zo’n klein stapje. Een paar keer goed ademen in de deuropening heeft voor hen dan écht effect.’ Ze raadt aan om creatief te denken. Wat kun je zien en vinden in de omgeving om je heen?

Buitenfysio niet gecontracteerd

Financieel gezien wordt de behandeling betaald door de patiënt: de buitenfysio is niet gecontracteerd bij zorgverzekeraars. Dat kan namelijk alleen als je praktijkruimte hebt, en dat wil Janneke niet. ‘Via de aanvullende verzekering is het deels vergoed. Ik merk dat de patiënten op ’t eerste oog vinden dat het best wat geld is. Totdat ze merken dat ze vrij snel zelf aan de slag kunnen. Omdat ze in hun eigen tuin of wijk terecht kunnen, voelt het herstel laagdrempelig. Ze hebben dan geen reistijd, en combineren nut en ontspanning. Er zijn dan weinig sessies nodig, dus uiteindelijk zien ze de meerwaarde wel.’

Zien huisartsen de meerwaarde van buitenfysio?

Hoe gaat de samenwerking met andere zorgverleners, zoals huisartsen? Initiatief vanuit een groene omgeving werkt niet, denkt Janneke. ‘Huisartsen staan in mijn beleving meer open voor een fysiotherapeut dan een ‘groene’ aanbieder of een trainer. Omdat ze bekend zijn met de competenties van een fysiotherapeut, mag ik langskomen om mijn ideeën te delen. Zorgmedewerkers in de eerstelijnszorg willen logica, wetenschap en onderbouwing zien.’
In haar plaatselijke gezondheidscentrum, waar Janneke’s kantoor huist, is een tuintje. Die wil ze, samen met andere zorgverleners, vergroenen om ook in te zetten. Er zijn nu vier huisartsenpraktijken aanwezig in het gezondheidscentrum, die ze gaandeweg allemaal meekrijgt. ‘Ze krijgen tussendoor mee wat de effecten zijn van de buitenbehandelingen en horen de positieve terugkoppeling in de wandelgangen. Dit maakt ze nieuwsgierig. Vooral de jonge garde huisartsen vindt deze ontwikkeling interessant.’

Wat zou een huisarts dan over de streep trekken om aan groene zorgverlening te denken? ‘Ik sprak een huisarts die enthousiast werd van het idee, maar voor huisartsen is het belangrijk dat het geen extra tijd, moeite of aandacht kost. Hij vindt natuur wel een grote toevoeging binnen de zorg. Wat voor hem goed zou werken is als het in het Zorgdomein geïntegreerd kan worden. Dus als hij iemand naar fysiotherapie wil verwijzen, dat ‘natuur’ dan ook in het rijtje van opties zou staan.’

Aanbod vanuit intrinsieke motivatie

Dus wat is er nodig om zorg in de natuur breder te kunnen aanbieden? ‘Dat zorgverleners het vanuit hun eigen intrinsieke motivatie, zelf gaan ervaren. Natuur en gezondheid wordt steeds meer gecombineerd, bijvoorbeeld buitenpsychologen die sessies buiten organiseren. Daar word ik erg enthousiast van. Buiten zijn is essentieel in gezondheid, en dus in herstel.’