Digitale zorg en welzijn dichtbij: een ondersteuningsnetwerk voor iedereen

Hoe maken we digitale zorg voor iedereen toegankelijk – en waarom is dit zo belangrijk? Daarover interviewden we Marinka Fintelman. Als projectleider van het project ‘Digitale zorg en welzijn dichtbij’ binnen de Alliantie Digitaal Samenleven, werkt Marinka aan praktische oplossingen die digitale zorg toegankelijk en bruikbaar maken voor iedereen. Ze verbindt partijen uit zorg, welzijn en het sociaal domein, en zorgt ervoor dat de ervaringen en behoeften van burgers het vertrekpunt zijn. Met haar focus op co-creatie en samenwerking wil ze ervoor zorgen dat niemand buitenspel komt te staan in de digitalisering in zorg en welzijn.

Eerder al schreven we over onze bijeenkomst op het gebied van digitoegankelijkheid in de zorg. Daar vertelde Marinka al over de activiteiten van de Alliantie Digitaal Samenleven op het domein van zorg en welzijn. Ze legt uit dat, omdat onze samenleving steeds verder digitaliseert, je actief moet werken aan de toegang en ondersteuning voor diegene die dit niet gemakkelijk zelf kunnen, juist ook in de zorg. ‘Dit is belangrijk, omdat juist de groepen die meer zorg nodig hebben, ook vaak de groepen zijn die slechtere digitale vaardigheden hebben. Denk bijvoorbeeld aan ouderen, mensen met een taalachterstand of mensen die geen toegang hebben tot digitale middelen.’

Werken aan digitale inclusie op verschillende niveaus

De Alliantie Digitaal Samenleven werkt op verschillende niveaus en binnen verschillende domeinen aan digitale inclusie. Op basis van die ervaring heeft het ministerie van VWS de Alliantie gevraagd om deze aanpak ook toe te passen in de zorg, die steeds digitaler wordt. Vanuit het Integraal Zorgakkoord (IZA) is er een duidelijke beweging richting hybride zorg, de combinatie tussen fysieke en digitale zorg. Maar dat brengt een uitdaging met zich mee: ‘Hoe zorgen we dat ook de groep die digitaal minder vaardig is of geen toegang heeft tot de digitale samenleving, toegang houdt tot zorg en weet waar ze ondersteuning kunnen krijgen?’

Mensen weten niet waar ze terechtkunnen voor hulp bij digitale zorg

Om die vraag te beantwoorden, deed de Alliantie vorig jaar samen met het bureau Pluut en Partners onderzoek naar hoe mensen zelf aankijken tegen digitale zorg en waar ze naartoe gaan als ze hulp nodig hebben. ‘Een belangrijke uitkomst is dat het ondersteuningsaanbod voor digitale zorg vaak onbekend is bij de mensen die er het meeste baat bij hebben,’ zegt Marinka. De onderzoekers bezochten onder andere een ziekenhuis in de Haagse Schilderswijk, een taalcafé in Valkenburg en een verzorgingstehuis in Hoogeveen om met mensen in gesprek te gaan. ‘Ongeveer de helft van de mensen die we spraken gaf aan niet digitaal vaardig te zijn. En als ze hulp nodig hadden, wisten ze vaak niet waar ze terecht konden. In plaats van bij formele hulpinstanties kloppen ze aan bij hun kinderen, buren of de huisarts. Vertrouwen speelt hierin een grote rol.’

Vicieuze, ongezonde cirkel

Mensen met een lager inkomen hebben vaak te maken met meerdere uitdagingen tegelijk – zoals ongezonde woonomstandigheden, beperkte gezondheidsvaardigheden en lage digitale vaardigheden. ‘Dat vormt een ongezonde vicieuze cirkel,’ legt Marinka uit. ‘Als je huis bijvoorbeeld vochtig of slecht geïsoleerd is, heeft dat direct impact op je gezondheid. Tegelijkertijd is het lastiger om de juiste zorg te vinden of gebruiken als je digitaal minder vaardig bent.’ Voor mensen die al stress ervaren of weinig ervaring hebben met digitale middelen, kunnen al die stappen en platforms echt overweldigend zijn.

Lokale samenwerking als sleutel tot digitale inclusie

Om digitale zorg voor iedereen toegankelijk te maken, zet de Alliantie in op de Lokale aanpak voor Digitale Inclusie. ‘Het doel is zorgen dat zorg, welzijn en ondersteuningsaanbod in gemeenten beter samenwerken, zodat mensen niet verdwalen in het systeem maar snel op de juiste plek terechtkomen.’ legt Marinka uit. In sommige gemeenten bestaan al Netwerken Lokale Inclusie. Zij zetten zich in voor inclusie van alle mensen, maar in veel gemeenten ontbreekt die samenwerking nog. ‘Daarom ontwikkelen we nu in samenwerking met social designbureau Social Envoy en expertisecentrum Pharos een methodiek: hoe kun je lokaal een goed functionerend netwerk opzetten waarin signaleren, doorverwijzen en ondersteunen hand in hand gaan?’ Deze blauwdruk moet zorgen voor een duurzame borging van de samenwerking, het is niet zomaar een project dat na afloop weer stopgezet wordt.

Vier essentiële pijlers voor digitale inclusie

De komende maanden wordt de aanpak in drie gemeentenregio’s ontwikkeld en na de zomer in elf gemeenten en regio’s verder getest. ‘We willen weten: werkt dit in de praktijk? Is dit de basis voor een duurzame oplossing? En hoe kunnen we het verder verbeteren?’ Daarbij ligt de focus op vier pijlers die essentieel zijn voor digitale inclusie:

1. Motivatie – Begrijpt iemand waarom digitale zorg belangrijk is?
2. Toegang – Heeft iemand een geschikt apparaat en internettoegang?
3. Toegankelijkheid – Is de digitale zorgomgeving begrijpelijk en gebruiksvriendelijk?
4. Digitale vaardigheden – Heeft iemand de vaardigheden om met digitale zorgomgevingen om te gaan?

Digitale zorg is een middel, geen doel

De Alliantie kijkt ook naar hoe mensen omgaan met digitale toepassingen in de zorg. ‘Neem bijvoorbeeld een app waarmee je dagelijks je bloedsuiker meet. Begrijpt iemand de samenhang tussen de data en zijn eigen gedrag? En kan iemand op basis van die informatie de juiste keuzes maken? Digitale zorg is geen doel op zich, maar een middel. Het is belangrijk dat mensen het begrijpen en hun gedrag aan kunnen passen. In de zorg zien we nog een extra factor,’ benadrukt Marinka. ‘Stress en ziekte kunnen ervoor zorgen dat het moeilijker is om nieuwe vaardigheden te leren. Daarom is het belangrijk dat systemen intuïtief en gebruiksvriendelijk zijn. En dat er ondersteuning is op het moment dat iemand het nodig heeft.’

Doe mee aan de community!

De komende tijd blijft de Alliantie werken aan het verbeteren van digitale inclusie in de zorg. ‘We willen niet alleen zorgen dat de ondersteuning beter beschikbaar is, maar ook dat mensen weten waar ze terechtkunnen. Dat vraagt om samenwerking, herkenning van signalen en een aanpak die aansluit bij wat mensen echt nodig hebben.’

Marinka: ‘Na de zomer starten we met proeftuinen, met als doel om uiteindelijk een landelijke aanpak te realiseren. Werk jij ook aan digitale inclusie in de zorg en wil je aansluiten bij dit project? We brengen professionals samen om ervaringen te delen en van elkaar te leren. Via het Alliantie café, een LinkedIn-community en webinars werken we aan het delen van kennis die we opdoen. Laat ons weten dat je betrokken bent, dan kijken we samen hoe we digitale zorg toegankelijk kunnen maken voor iedereen.’