Hoe mooi zou het zijn als supermarktorganisaties zich maatschappelijk betrokken profileren?

Iedere week een tas met zeven gevarieerde ontbijtjes en vers fruit, gratis en in anonimiteit voor kinderen die anders zonder ontbijt de dag moeten starten. Alle 52 weken en 365 dagen per jaar. Dat regelt de sociale onderneming Nederlands Jeugd Ontbijt. Initiatiefnemer Jacques Hendrikx neemt ons mee in de waarom, de hoe en de waarheen.

Het initiatief, dat vanaf het begin is aangesloten bij de Alliantie Kinderarmoede, is in 2016 heel klein begonnen, in Den Bosch. In 2019 startte de zogenaamde roll out en op dit moment worden in 23 gemeentes iedere week ruim 3,5 duizend ontbijttassen door vrijwilligers bij kinderen thuisgebracht. En dagelijks komen er nieuwe aanmeldingen binnen.

Waarom ben je dit initiatief gestart?
‘De enorme tweedeling in de maatschappij stuit mij ongelooflijk tegen de borst. Daarom wil ik awareness creëren over het probleem dat er honderdduizenden kinderen zijn die zonder ontbijt aan hun dag beginnen. Die kinderen komen in een positie dat ze niet kunnen leren, dat ze stress hebben en dat ze niet gewoon kunnen functioneren als kind. Het ontbijt is de belangrijkste maaltijd van de dag. Zonder ontbijt staat het kind niet aan en komt er uitval in de maatschappij. Dat wordt een boemerang voor onze samenleving.’

De behoefte is duidelijk het kind krijgt geen ontbijt omdat de ouders het niet kunnen betalen en de oplossing is het leveren van gezonde ontbijtjes bij het kind thuis.

Ruim 3,5 duizend ontbijttassen afleveren met honderden vrijwilligers, hoe organiseren jullie dat?
‘Als wij in een gemeente starten vraag ik eerst aan de ouders/verzorgers die zich aanmelden voor een of meer ontbijttassen of één van hen bereid is om die tassen te gaan rondbrengen. Daarmee is al 70 tot 80% van de behoefte aan vrijwilligers gedekt. Het mooie is dat die vrijwilligers ervaren dat ze niet de enige zijn in die in armoede leven. En we merken dat via die ‘vertrouwenspersoon’ die iedere week voor de deur staat linkjes worden gelegd naar bijvoorbeeld de gemeente voor extra hulp. Dat is mooi, want het wantrouwen naar gemeentes is gigantisch. Onder andere door de toeslagenaffaire.’

Jullie zijn snel gegroeid. Wat zijn de plannen voor de toekomst?
‘We willen verder uitbreiden, maar op dit moment hebben we 1.515 aanvragen van gezinnen die we niet kunnen honoreren omdat we daar het budget niet voor hebben. We zijn financieel afhankelijk van gemeenten (Jetta Klijnsma gelden) en dat is fnuikend voor de roll out. De doorlooptijden binnen de gemeenten variëren sterk (van vijf weken tot meer dan 30 maanden) en het gaat om niet geoormerkt geld. Daarom hebben we draagvlak nodig en een nieuw financieringstraject.’

Hoe wil je dit aanpakken? Denk je aan samenwerking met het bedrijfsleven?
‘Inderdaad. Ik wil het zo eenvoudig mogelijk organiseren in samenwerking met de Nederlandse supermarkten. Gemiddeld gaan we in Nederland drie keer per week naar de supermarkt en in totaal wordt €46 miljard besteed. Het gaat om 1,3 miljard supermarktbezoeken per jaar. Stel je voor dat supermarktketens hun klanten de optie bieden om het kassabonbedrag tot op een Euro naar boven af te ronden, dus dat gaat om tussen de 1 tot 99 cent. Wanneer maar 20% van de supermarktklanten één keer in de week het eindbedrag afrondt, dan hebben wij voldoende middelen om al die duizenden kinderen ontbijtjes aan te bieden. Zo simpel kan het zijn.’

Is dit idee haalbaar in deze ‘dure tijden’?
‘We hebben onderzoek laten doen door studenten van Avans Hogeschool onder 1600 klanten van Albert Heijn, Jumbo Lidl en Ecoplaza. En 69,3% van de ondervraagden zegt altijd te willen afronden. We willen het zo organiseren dat mensen die bijvoorbeeld een keer per week willen afronden, dat structureel kunnen toepassen, bijvoorbeeld via de bonuskaart. Hoe mooi zou het zijn als je je als supermarktorganisatie maatschappelijk betrokken kunt profileren door deze optie aan te bieden? De drie grootste supermarkten, Albert Heijn, Jumbo en Aldi hebben samen alleen al 67% van het marktaandeel.’

Hoe en wanneer heb jij als ondernemer de stap gezet naar maatschappij betrokken projecten?
‘Tijdens het grote lijsttrekkersdebat op 6 november 2006 was Mark Rutte in debat met Jan Marijnissen. Marijnissen zegt: ‘meneer Rutte uw VVD heeft 8 jaar deel uitgemaakt van de regering Kok. In Nederland wonen 400.000 kinderen die leven onder de armoedegrens. Wat heeft u daaraan gedaan?’ Dat kwam bij mij binnen als een stomp in mijn maag, want ik dacht ‘Jacques Hendrikx wat heb jij daaraan gedaan?’ En dat stemmetje bleef tegen mij praten. Toen ik tien jaar later als voorzitter van het filharmonisch orkest in Den Bosch betrokken was bij een fundingconcert voor middelbare scholieren met leerachterstanden, wees de rectrix van het Stedelijk Lyceum mij erop dat op die school gemiddeld drie kinderen per klas aan de dag beginnen zonder ontbijt omdat de ouders het niet kunnen betalen. Diezelfde middag ben ik naar de notaris gegaan om de stichting op te zetten.’

Er zijn andere initiatieven op het gebied van kinderarmoede, bijvoorbeeld het schoolontbijt. Hoe zie jij dat in relatie tot het Nederlands Jeugd Ontbijt?
‘Ik focus mij op het ontbijt voor het kind, thuis, iedere dag. Ieder kind dat nu een ontbijtje krijgt en voorheen niet, is pure winst. Scholen krijgen het moeilijk georganiseerd. Die krijgen er wéér een taak bij en ze hebben bovendien te maken met allerlei procedures waarbij ze onder meer moeten aantonen dat minstens 30% van een populatie onder de armoedegrens leeft. En niet onbelangrijk; kinderen gaan slechts196 van de 365 dagen per jaar naar school. Hoe ontbijten zij die andere dagen? Wij werken niet met procedures waar mensen op kunnen afhaken. Een ouder die zich bij ons meldt die is al door de psychologische pijngrens gegaan om toe te geven dat ze niet in staat zijn financieel hun kind een ontbijt te geven. Wij doen geen inkomenstoets, het gaat om vertrouwen. Bovendien staat iedere week onze vrijwilliger op de stoep. Die ziet en hoort veel.’

Wat heb je nodig van ons netwerk?
‘Lobbykracht: Ik zou het liefste met het Centraal Bureau levensmiddelen CBL in gesprek gaan in om draagvlak te krijgen bij de supermarkten voor het afronden van kassabonnen en dit met elkaar structureel aan te kunnen pakken. Ook zou ik een zo groot mogelijk publiek bewust willen maken van het feit dat er nog altijd een flink aantal kinderen onder de armoedegrens leeft. Als idealist geloof ik in de kracht van het individu: hoe één enkel mens iets teweeg kan brengen in de levens van anderen. Laat ik het zo formuleren: alleen kunnen wij niets; samen kunnen wij alles! Daarom ben ik gestart met met het Nederlands Jeugd Ontbijt.’

Tussen 2005 en 2019 is het aantal fastfoodrestaurants met een derde gegroeid (34%) en is er bijna een verdubbeling van het aantal lunchrooms (96%) in Nederland. Vooral in buurten met een laag inkomen rond scholen is er meer ongezond aanbod, dan in wijken met een hoog inkomen.

Vers aanbieders zoals bakkers, slagers, en groenteboeren verdwijnen rondom scholen (-52%) en daar komen vaak ‘lunchroom’ voor in de plaats, waar ook ketens als Starbucks en Dunkin’ Donuts onder vallen (+51%).

Dit en meer blijkt uit de cijfers binnen de factsheet: Ontwikkelingen voedingsaanbod rondom vo- en mbo-scholen periode 2004-2019, uitgevoerd door Locatus in opdracht van JOGG.

Voedselaanbod op scholen gezonder

De afgelopen jaren hebben veel scholen het aanbod van eten en drinken in hun kantines gezonder gemaakt. Daarbij werden zij geholpen door het Akkoord Gezonde Voeding op Scholen dat door JOGG wordt beheerd. Het Akkoord is ondertekend door meer dan 30 cateraars en automatenleveranciers. Nederlandse scholen werken aan een gezonder voedingsaanbod bij voorkeur volgens de richtlijnen van het Voedingscentrum.

Het aanbod in scholen wordt gezonder, maar de directe omgeving van de school blijft achter. Het onderzoek van Locatus toont aan dat bijna 2/3 van alle scholen in Nederland 1 of meer voedselaanbieders binnen 5 minuten loopafstand heeft, met name rondom mbo-scholen. JOGG ziet de ernst van deze ontwikkeling in en waarschuwt voor het verarmen van het voedselaanbod rond scholen.

Luister ook het item in BNR-nieuwsradio

Vergeleken met hoogopgeleiden leven laagopgeleiden ruim zes jaar korter en bijna negentien jaar in minder goed ervaren gezondheid. Bepalend voor deze verschillen zijn gezondheidsvaardigheden: het kunnen vinden, begrijpen, beoordelen en toepassen van informatie bij het nemen van beslissingen die met je gezondheid te maken hebben.

Gecombineerde aanpak

Voel je goed! is een doelgerichte aanpak van 20 weken om de gezondheid en leefstijl van laaggeletterde volwassenen met overgewicht te verbeteren door eet- en beweegadviezen te combineren met groepslessen gezondheidsvaardigheden.

Deelnemers aan het woord

Alles is Gezondheid sprak drie deelnemers die met Voel je goed! aan de slag zijn gegaan. Mala, Harry en Christel vertellen hoe ze ‘anders leven’ om gezonder te worden en blijven.

Mala: “Als je je goed voelt en minder weegt heb je meer zin om van alles te doen.”

Goede resultaten

De aanpak heeft inmiddels de eerste successen geboekt. De belangrijkste onderzoeksresultaten zijn dat de deelnemers:

• gemiddeld 2,8 kg zijn afgevallen;
• in Body Mass Index (gemiddeld verschil 1,1 kg/m2) zijn gedaald;
• een smallere tailleomvang (gemiddeld -3,6 cm) hebben;
• een verbeterde algemene gezondheid ervaren;
• meer fruit eten;
• verbeterde gezondheidsvaardigheden ervaren;
• ervaren dat ze beter kunnen opschrijven wat ze bedoelen.

Lees meer over het onderzoek en de resultaten.

Rob Baan is eigenaar van Koppert Cress, een bedrijf in microgroenten. Hij valt op door zijn innovatieve werkwijze, bijvoorbeeld rondom energie. Zijn droom is om van Nederland de gezondste delta ter wereld te maken. Een ambitieus en gedurfd plan. Daarover voert hij een gezond gesprek met Karen van Ruiten van Alles is Gezondheid.

Karen: Wat me direct opviel bij jouw bedrijf is dat je jouw passie om Nederland gezonder te maken heel specifiek toepast in de organisatie. Je produceert niet alleen eerlijk voedsel, maar je zet ook een duurzame leefomgeving neer.

Rob: ‘De Why van tuinbouw is om de samenleving gezonder te maken. Honderd jaar geleden bestond de voedingsindustrie nog niet: je at vers van het land of ingemaakt voedsel. Inmiddels is de tuinbouw zo goed in staat om planten uit de natuur in een potje te kweken en voedselveilig jaarrond te produceren. En dat is belangrijk: we moeten beseffen dat voedsel direct het lichaam ingaat. Vers voedsel is essentieel voor de gezondheid. Met voeding kunnen we inmiddels zoveel meer bereiken dan de medische wetenschap. Ik zie het dan ook als mijn taak om een stad gezond te voeden, anders gaat de stad dood of ziek.’

De tuinbouw levert gezond voedsel op, maar wordt niet altijd beschouwd als een duurzame industrie. Het energieverbruik van kassen kan bijvoorbeeld hoog zijn. Hoe zie jij dat?

‘Als de tuinbouw wordt gezien als energievreter, moet je dat oplossen. En dat doen wij. De tuinbouw is een hele hightech en duurzame industrie met ingenieurs, wetenschappers en onderzoekers. Onze kas is bijvoorbeeld in staat om in de zomer zóveel warmte op te wekken, dat dit opnieuw kan worden gestookt in de winter. Nu zijn we neutraal, maar straks is de kas CO2-positief. Dat scheelt alleen al ontzettend veel aan energiekosten. Zo zie je maar: duurzaamheid is niet alleen geinig, maar loont ook nog. Deze duurzame technieken moeten we niet uitstellen, maar nu inzetten om de wereld gezonder te maken.’

Deze actieve houding illustreert ook jouw plan voor de Schilderswijk in Den Haag: je wil de wijk nú gezonder maken en niet over vijf jaar. Wat ben je precies van plan?

‘Onder het mom van urban farming is een aantal jaar geleden op het oude Philipsgebouw een kas gebouwd. Het idee: breng vers voedsel naar de stad. Dit plan werkte alleen niet. Het gebouw staat midden in de Schilderswijk; een wijk die niet direct geassocieerd wordt met gezondheid. Er zijn veel autobedrijven en er is ongezond eten op school en in de straat. De producten uit de kas op het dak waren bovendien veel duurder dan de producten op de markt. Niemand die interesse had in de voeding uit de kas.

Daarom werd ik benaderd om het over te nemen. Ik kwam met het idee om het om te draaien: breng de kas niet naar de wijk, maar betrek de wijk actief bij de kas. Nederland heeft bijvoorbeeld geen schoollunches. Stel je voor dat je in deze wijk een aantal scholen uitkiest waar elke dag gezonde lunches wordt gegeten. De school wordt voorzien van vers voedsel uit de kas. Dit voedsel wordt niet door topkoks bereid, maar door de schoolkinderen en mensen uit de wijk. Laat honderd wijkbewoners heerlijk koken, breng de kinderen naar de kas en laat de kinderen proeven wat de natuur allemaal te bieden heeft. Het zou geweldig zijn als we hiermee 10% van de kinderen uit de wijk gezonder kunnen maken.’

Een fantastisch plan, met eigenlijk een simpele basis. Is het ook zo makkelijk?

‘Naar mijn idee kost het weinig én dragen we bij aan alle facetten van gezondheid. In dit soort wijken heeft 25% van de bevolking diabetes type 2. Als we door dit project de mensen gezonder kunnen laten eten, scheelt het al ontzettend veel aan zorgkosten, werkloosheid en armoede. Bovendien vergroten we met dit project de sociale cohesie in de wijk. Eenzaamheid kunnen we terugdringen, doordat bewoners meer aanspraak hebben en een dagelijks doel krijgen, namelijk het eten bereiden. Dit kunnen we allemaal met gezonde voeding bereiken. Alleen is er lef voor nodig: we moeten hier onze tijd, energie en geld in durven te steken. En niet over vijf jaar, maar vandaag.’

Daar helpen we graag aan mee. Kunnen andere geïnteresseerden zich ook nog aansluiten bij het project?

‘Ja zeker, iedereen die bereid is om de tijd niet in praten maar in doen te steken is van harte welkom om te helpen.’

Ook meedoen?

Neem contact op met Rob Baan