Theme: Positieve gezondheid
Naar integraal beleid Werk & Gezondheid
Mensen die werken zijn veerkrachtiger. Ze voelen zich (fysiek en mentaal) gezonder, ze doen mee en de kwaliteit van leven verbetert. Dat maakt werk en gezondheid een verbinding waar we veel kunnen winnen.
Piet Vessies, netwerkadviseur werk & gezondheid bij Alles is Gezondheid (en ruime ervaring in diverse managementfuncties en advies- en expertrollen) deelt zijn kennis op dit vlak. Op deze pagina vind je de zijn whitepaper: Naar integraal beleid van werk & gezondheid, een interview waarin hij negen inzichten deelt en links naar relevante artikelen, verhalen, verslagen, etc.
Whitepaper: Naar integraal beleid van werk & gezondheid
Sommige werkgevers zeggen: ‘Mijn CAO is af, alles staat er in’. Maar het is de verbinding die mist. HR is toe aan de volgende stap: samenhang brengen in alle activiteiten die bijdragen aan gezondheid. Deze paper helpt daarbij.
‘Gezond werkgever-schap gaat niet om centen, maar om houden van’
Om Positief Gezond werkgeverschap in Nederland verder te brengen, zijn actieleernetwerken gevormd en is de Positief Gezonde CAO ontwikkeld. Piet Vessies deelt inzichten in proces, leermomenten en opbrengsten.
Argumentenkaart investeren in gezondheid
Wat zijn nu eigenlijk de voordelen van werken aan gezondheid binnen een bedrijf en wat zou je ertegen kunnen hebben? In de whitepaper verwijzen we door naar de Argumentenkaart, ontwikkeld in samenwerking met de Argumentenfabriek.
Ook noemen we de volgende gezondheidbevorderende leer- en ontwikkelmogelijkheden:
- SER met voorbeelden en regelgeving
- Nationaal Platform Duurzame Inzetbaarheid
- SZW over mogelijkheden en regelgeving
- Arbocatalogus, verplicht in elke branche.
Kosten en baten
De kobadi-tool van NPDI is een hulpmiddel om kosten en baten van interventies in kaart te brengen en de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van het CBS, tweejaarlijks uitgevoerd door TNO biedt relevante informatie.
Webinar: Positief Gezonde Leefomgeving (#hoedan)
Een gezonde leefomgeving stimuleert inwoners om hun gezondheid te verbeteren. Maar hoe krijg je dat -als gemeente, ruimtelijk ontwerper, projectontwikkelaar, woningcorporatie of welzijnsorganisatie- samen met bewoners voor elkaar?
In het webinar Positief Gezonde Leefomgeving van 8 oktober 2024, gaan we na hoe steden, dorpen, wijken en buurten samen kunnen werken aan het implementeren van gezondheid in de woon- en leefomgeving (#hoedan).
Programma
In het eerste deel neemt Margriet de Jager (Netwerkadviseur en Regiocoördinator bij Alles is Gezondheid) ons mee in de actuele beleidscontext. Vanuit een brede kijk op gezondheid, gaat ze in op de betekenis van het Integraal Zorgakkoord (IZA), Gezond Actief Leven Akkoord (GALA) en Sportakkoord voor een gezonde leefomgeving. Wat kunnen we leren van lokale pioniers en regionale voorlopers die gestart zijn zonder blauwdruk? En hoe werken lokale stakeholders samen met bewoners vanuit hun ideeën over de buurt?
Het tweede deel gaat dieper in op de implementatie. Mieke Reynen (Institute for Positive Health) en Thomas Steensma (Adema Architecten) laten zien hoe je de vertaling van Positieve Gezondheid kan maken naar de (fysieke) woon- en leefomgeving. Dit alles met behulp van de toolkit Positieve Gezondheid op de tekentafel. Hoe ziet zo’n traject er in de praktijk uit? Hoe is het om samen met bewoners samen een wijk gezond in te richten? Wat kunnen we leren van de casestudy in Delfzijl en concrete uitwerking in de provincie Zuid-Holland?
Voor wie
Het webinar is bedoeld voor alle professionals in wijken, gemeenten, regio’s, zorg, welzijn, wonen of het sociale-, en ruimtelijke domein die willen weten hoe ze de leefomgeving kunnen benutten om de gezondheid van bewoners te bevorderen.
Terugkijken
Webinarserie
Dit webinar is de eerste in een serie van drie uitzendingen over Positieve Gezondheid in de woon- en leefomgeving:
- Webinar 17 oktober 2024: Inwoners aan zet: meer Positieve Gezondheid? Hierin zoomen we in op inwonersparticipatie. Hoe krijgen inwoners meer autonomie en regie over gezondheid?
- Webinar 15 November 2024: Zorgzame Buurten en Positieve Gezondheid: hoe dan? Hierin werpen we een nadere blik op bewonersinitiatieven en Positieve Gezondheid.
Interview
Interview met Margriet de Jager: de werkelijkheid is geen model. Over beleid, IZA en GALA.
Kennisvouchers blijken katalysator bij verspreiding goede voorbeelden van Positieve Gezondheid
Dit artikel is tot standgekomen met dank aan Anna Rijs, die in het kader van haar afstuderen deze evaluatie heeft uitgevoerd als onderdeel van haar studie aan de Erasmus School of Health Policy& Management.
In opdracht van het ministerie van VWS hebben Alles is Gezondheid, Institute for Positive Health (iPH) en ZonMw opnieuw samengewerkt om goede voorbeelden van Positieve Gezondheid te verspreiden. Eind 2023 zijn de kennisvouchers afgerond, tijd om te evalueren wat ze hebben opgeleverd of wat de impact is geweest.
Met een kennisvoucher kan een samenwerking opgezet worden met een expert die elders heeft meegewerkt aan een goed voorbeeld van Positieve Gezondheid. Bijvoorbeeld iemand die al ervaring heeft met het opzetten en onderhouden van een netwerk, of iemand die juist veel weet over het organiseren van evenementen. Zo’n samenwerking maakt het makkelijker om Positieve Gezondheid te implementeren, omdat een organisatie gebruik kan maken van bestaande kennis.
Met hulp van het Institute for Positive Health werden in januari 2022 11 goede voorbeelden geplaatst op de website van Alles is Gezondheid, waar aanvragers zelf uit konden kiezen. Vervolgens richtte ZonMw een kennisvoucherronde in, waarmee organisaties op een laagdrempelige wijze subsidie konden aanvragen. Er was een totaalbudget van €180.000 beschikbaar, goed voor 20 vouchers van €9000 elk. De subsidieronde werd aangekondigd op de subsidiewijzer van ZonMw en de website van Institute for Positive Health.
Kennisvouchers zijn een katalysator
En met succes: binnen twee weken waren de kennisvouchers al “uitverkocht”. Alles is Gezondheid hielp vervolgens om de match tussen aanvragers en experts te verbeteren. De vouchers hielpen bij het organiseren van netwerkbijeenkomsten, workshops, congressen, en inspiratiesessies, evenals trainings-, opleidings-, en coachingsessies. Ze droegen ook bij aan de ontwikkeling van producten zoals sportactiviteiten, voorlichtingsmateriaal en kooklessen. Bovendien vonden aanvragers aanvullende financiering.
Na afloop werd een evaluatie uitgevoerd om de impact van de vouchers te meten. De resultaten tonen aan dat de vouchers een katalysator waren voor nieuwe samenwerkingen met relevante stakeholders en een breder intern netwerk binnen organisaties. Lees hieronder twee cases van organisaties die gebruik hebben gemaakt van een kennisvoucher.
Case: Positieve Gezondheid bij de behandeling van jongeren in de GGZ
Een voorbeeld van een organisatie die de kennisvoucher heeft ingezet is GGZ Centraal in Ermelo. Zij bieden specialistische hulp aan mensen in Ermelo met psychische problemen, in alle fasen van hun leven. Er werd al met Positieve Gezondheid gewerkt, maar de subsidie gaf daar een extra boost aan. Zij wilden namelijk centraal Positieve Gezondheid integreren in behandelingen, en samenwerkingen met ketenpartners verbeteren.
Dankzij de kennisvouchers kon er een samenwerking worden opgezet met Paul Asbreuk. Dat leidde tot een pilotproject waarbij jongeren in de GGZ vroegtijdig werden ondersteund met Positieve Gezondheidsprincipes. Er werd gekeken of de jongeren in een vroeg stadium van de behandeling konden worden gekoppeld aan een begeleider. Dat kon een hulpverlener zijn, maar juist ook iemand van school of een buurman. Zo kon er met behulp van Positieve Gezondheid worden gekeken naar de veranderwensen van de jongere en de ouders.
Er zijn nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan, met name met Welzijn-Ermelo, een brede welzijnsorganisatie. Het ultieme doel is om samen te werken met alle gemeenten in het gebied om Positieve Gezondheid te integreren en de pilot verder uit te rollen.
Lees meer over dit project op het Kennislab.
Case: Nieuwe contacten opdoen en een netwerk opbouwen rondom Positieve Gezondheid
Een ander voorbeeld van een kennisvouchertraject is ViaVie Welzijn in Rijssen-Holten. ViaVie Welzijn bevordert het welzijn van inwoners in de gemeente Rijssen-Holten door middel van diverse activiteiten zoals sociaal werk en het organiseren van vrijwilligerswerk. Zij hebben de kennisvoucher ingezet om meer te leren over Positieve Gezondheid en een netwerk op te bouwen rond het thema.
Samen met expert Chantal Walg hebben ze concrete activiteiten georganiseerd zoals inspiratiesessies en een coachingstraject voor de medewerkers. Ook hebben ze samen een presentatie gemaakt over hun visie op Positieve Gezondheid.
Van de samenwerking met Chantal Walg hebben ze geleerd hoe ze organisaties kunnen betrekken bij Positieve Gezondheid en hoe ze een netwerk kunnen organiseren om dit concept te verspreiden. Chantal heeft hen onder andere geholpen met het bepalen van onderwerpen, sprekers en het betrekken van verschillende sectoren zoals zorg en paramedici.
Lees meer over dit project in het Kennislab
Leerstoel Positief gezond werken en leren
Prof. dr. Tim Huijts is eind 2023 benoemd tot hoogleraar Positive Health at Work aan de Universiteit Maastricht. een leerstoel van Sardes/Stichting CAOP. Positieve Gezondheid kan mensen helpen hun volledige potentieel te benutten én blijven ontwikkelen. Het doel van de leerstoel is meer inzicht bieden in hoe werkgevers Positieve Gezondheid concreet in kunnen zetten op de werkvloer.
Oratie ‘All together now! Positief gezond werken en leren’
Tijdens zijn oratie heeft Tim Huijts laten zien hoe een focus op potentieel, ontwikkeling en samenwerking kan leiden tot een nieuwe aanpak voor Positief Gezond werken en leren. Een aanpak waarin co-creatie centraal staat.
Download de oratie
In zijn onderzoek bekijkt Tim Huijts hoe gezondheid gerelateerd is aan sociale ongelijkheid, en hoe de wisselwerking tussen gezondheid, onderwijs en werk verloopt. Ook onderzoekt hij hoe beleidsinterventies kunnen helpen bij het terugdringen van gezondheidsverschillen.
Bekijk het webinar
Tijdens een webinar gaf hij toelichting op zijn oratie en onderzoeksagenda voor de komende jaren en hij ging met deelnemers in gesprek.
Genoemde verwachte kernelementen van Positief Gezond werken:
- samenwerking werkgever en werknemers
- focus op potentieel en kracht
- eigen regie: wat kunnen mensen zelf
- duurzaam: voor korte én lange termijn
- aandacht voor de hele mens
- in dialoog, tussen en binnen lagen
Oog hebben voor de hele mens, heeft ook positief effect op de productiviteit van een organisatie. Want een gezonde geest in een gezond lichaam leidt tot minder verzuim en duurzame inzetbaarheid. En goed werkgeverschap zorgt natuurlijk ook voor een grotere betrokkenheid van de werknemer.
Tim Huijts werkt samen met het Institute for Positive Health, Sardes, het CAOP, het onderzoeksnetwerk Positieve Gezondheid, het ROA, andere faculteiten en onderwijsinstellingen, Alles is Gezondheid én met werkgevers en werknemers binnen verschillende organisaties die actief aan de slag willen met Positieve Gezondheid.
Positief Gezond Werkgeverschap
Inzichten, leernetwerken en een publicatie met concrete voorbeelden en tips over Positief Gezond Werkgeverschap.
Webinar: Positief Gezond Basisonderwijs
Op 18 juni 2024 organiseerde Alles is Gezondheid en iPH een webinar over Positieve Gezondheid in het basisonderwijs. Hierin gingen schoolleider Jos Clout en kinderboekenschrijver Evelien van Dort in op de vraag hoe scholen -samen met kinderen en ouders- kunnen werken aan meer gezondheid.
Terugkijken
Programma
Met de insteek ‘Anders kijken, anders denken en anders handelen’ gaat het webinar in op de volgende onderwerpen:
- Waarom zouden basisscholen werken met Positieve Gezondheid?
- Wat is de meerwaarde voor leerlingen, leerkrachten en ouders?
- Hoe kun je onderwijs geven vanuit een brede blik op gezondheid?
- Waar en op welke manier gebeurt dit al (praktijkvoorbeelden)?
- Tips voor scholen, leerlingen en ouders om door te pakken?
Sprekers
- Evelien van Dort is kinderboekenschrijver, docent, kinderfysiotherapeut en trainer Positieve Gezondheid (iPH). Ze schreef o.a. De Gelukgids: een praktisch boek en lesprogramma waarmee kinderen leren beter om te gaan met stress of moeilijke momenten en kunnen ontdekken waar ze gelukkig van worden.
- Jos Clout is opleider bij iPH (Institute for Positive Health) en regionaal coördinator van de Kinderwijkraden in Limburg. Met meer dan 40 jaar ervaring in het onderwijs is hij daarnaast werkzaam als projectmanager bij scholengroep Swalm en Roer.
Moderator van het webinar is Wilfred Dijkstra (voormalig basisschool directeur en Netwerkadviseur Onderwijs bij Alles is Gezondheid).
Clip
- Video MaatschappijWij: Machteld Huber over Positieve Gezondheid.
- Bekijk de aanpak van KERNgezond op basisscholen (cicuitmodel).
Training
Informatie over Training Positieve Gezondheid in het basisonderwijs (Fontys).
Lesbrief
Download de lesbrief voor leerkrachten van De Gelukgids.
Context
De nadruk in het huidige basisonderwijs ligt vooral op de cognitieve vaardigheden van leerlingen en het meten van concrete leerresultaten. En dat terwijl we weten dat meer aandacht voor sociaal emotionele ontwikkeling en gezondheid van kinderen veel positieve effecten heeft
Onderzoek laat zien dat gezonde leerlingen die -letterlijk en figuurlijk- lekkerder in hun vel zitten beter presteren (o.a. Universiteit Maastricht). Dat gaat dan niet alleen om cijfers. Meer veerkracht en eigen regie biedt kinderen een betere basis voor verdere ontwikkeling.
Positieve Gezondheid kan scholen helpen om kinderen te ondersteunen in hun fysieke, sociaal-emotionele en mentale ontwikkeling. Het gedachtengoed verlegt het accent van ziekte en zorg naar (gezondheid)aspecten zoals veerkracht, eigen regie en zingeving.
Wat is Positieve Gezondheid
Positieve Gezondheid gaat over hoe je veerkrachtig en betekenisvol kunt leven. Het begrip gezondheid bestrijkt immers een veel breder gebied dan alleen maar je lichamelijk functioneren.
Training Positieve Gezondheid
Werk jij aan duurzame inzetbaarheid, persoonsgerichte zorg, beter onderwijs of het versterken van ziektepreventie? Ontdek hoe Positieve Gezondheid je daarbij kan helpen.
Lesbrief leerkrachten basisonderwijs
Handvatten om aan de veerkracht van het individuele kind te werken en de groep als geheel. Kies wat bij jou en jouw groep op dit moment past en waar je blij van wordt.
Praktijkvoorbeeld: Het Beste van Kampen
‘Ik heb momenteel gewoon zelfs geen zuurstof nodig, want ik voel me gewoon goed,‘ een deelnemer met COPD aan Het Beste van Kampen. Een initiatief van zes organisaties die samenwerken om kunst en cultuur in te zetten voor de oudere inwoners van Kampen met de bedoeling om kunst en cultuur specifiek bij te laten dragen aan de positieve gezondheid van inwoners en om eenzaamheid tegen te gaan.
Zo werkt het
Welzijnspartner WIJZ Kampen en culturele instellingen als de Stadsgehoorzaal, Stadsarchief, Stedelijk Museum, Bibliotheek en kunstencentrum werken samen met kunstprofessionals aan een passend aanbod voor mensen bij wie het bestaande aanbod inhoudelijk of om logistieke, fysieke, mentale of financiële redenen onvoldoende aansluit. Aanmeldingen en doorverwijzing verlopen grotendeels via de welzijnsorganisaties.
Er worden niet alleen concrete activiteiten geboden, maar er worden ook trainingen en vormen van informatievoorziening georganiseerd. Denk daarbij aan een activiteitenprogramma met sport-, cultuur- , scholing rondom dementie voor medewerkers van een zorginstelling of een wekelijkse activiteit op het gebied van bewegen, creativiteit en cultuur.
Opbrengsten voor deelnemers en professionals
Deelnemers ervaren verbeteringen in zelfvertrouwen, sociale interacties en zingeving, resulterend in een verhoogde kwaliteit van leven.
‘De rust die je erin vindt. Dat voel je, de rust in je lichaam en vooral in je hoofd” (deelnemer)
‘Dan kom ik thuis en dan zeg ik, dit heb ik gedaan. Ja, het is echt verbluffend en dan denk je, goh, zit dat nog in mij? Dat wist ik niet” (deelnemer schilderactiviteit)
Voor professionals biedt het initiatief nieuwe inzichten, verrijking van hun werkpraktijk en een breder perspectief op het effect van culturele interventies op de gezondheid van ouderen.
‘Je kan week in week uit over iemands been strijken, maar dat blijft dan zo. Maar als iemand gaat dansen in een groep, dat geeft zo’n een andere energie’. (zorgprofessional)
Wat werkt?
- Laagdrempeligheid is het sleutelwoord: gratis activiteiten in de wijk, op een vaste locatie die fysieke toegankelijkheid voor ouderen met een beperking. En op een vaste dag en tijdstip.
- Variatie in aanbod loont. Zo valt er iets te kiezen en zorg je bij de doelgroep voor nieuwe ervaringen.
- Deelnemers nemen vrijwillig en op eigen tempo deel aan de activiteiten.
- Empathische (ervaren) kunstprofessionals die in staat zijn vertrouwensrelaties op te bouwen.
- De welzijnsorganisatie als spin in het web van culturele en zorgaanbieders en ouderen.
Uitdagingen en kansen
- De samenwerkingspartners verschillen in hun taakstelling en in de mate waarin ze vrij zijn hun personeel te verdelen.
- Maak in beide organisaties tijd en geld vrij voor samenwerking.
- Verschillen in werkwijze:. zo ervaart de welzijnsorganisatie soms dat de culturele partners te veel aanbodgericht werken. Voor de culturele partners is dit ook een manier om in gesprek te komen met de deelnemers zodat ze de vraag op kunnen halen.
- Reserveer genoeg ruimte voor onderlinge afstemming en reflectie.
- In de laatste editie van Het Beste van Kampen is voor de culturele partners een formele constructie voor samenwerking vastgelegd in de vorm van culturele partnerschappen, waar-door de partners zich minder vrij en snel bewegen.
- Wees je bewust van de effecten van een systematische aanpak en pas het aan als het niet werkt.
Meer weten?
Bekijk de video en bezoek de site.
Onderzoek: Kunst als (ver)wonder-middel
Meer weten over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg?
Cultuur en gezondheid
Meer weten over de invloed van cultuurparticipatie op gezondheid? We zetten inzichten, tips en verhalen op een rij.
Praktijkvoorbeeld: Kunst op recept in Utrecht-West
‘“Ik merk dat mijn belastbaarheid omhoog gaat. Eenzaamheid is zo’n energievretend iets, met mijn handen bezig zijn is energie-gevend. Ik denk dat heel veel mensen behoefte hebben aan creëren en met hun handen bezig zijn’, de mooie woorden van een deelnemer aan Kunst op recept in Utrecht-West. Een initiatief waarbij inwoners voor diverse kunst en cultuuractiviteiten terecht in het wijkcultuurhuis Het Wilde Westen.
Zo werkt het
Het Wilde Westen staat in nauw contact met de zorg- en welzijnsaanbieders, maar ook met veel wijkbewoners, waaronder kunstenaars. Mensen komen bij Kunst op recept terecht via een verwijzing van de huis-artsenpraktijk, via buurtzorg en via het buurtteam.
De behoefte en wensen van de deelnemers staan centraal. Samen wordt gekeken bij welke bestaande activiteiten die behoeften passen. Mocht er geen passende activiteit zijn, dan wordt met hulp uit de wijk verder gekeken.
‘Wat we ook doen is huisbezoeken: als ik op bezoek ga dan vraag ik naar de spullen die ik zie in dat huis, en ga daarover in gesprek. Ik ga die visites nu samen met de buurtzorgverpleegkundige doen, in haar werktijd, om daar samen van te leren’ (cultuurprofessional).
Opbrengsten voor deelnemers en professionals
Voor de deelnemers brengt het ontspanning, zingeving, afleiding en vergroot deelname hun veerkracht.
‘Eindelijk voel ik me een beetje nuttig. Ik ben iets aan het creëren. Ik teer nu al een paar dagen op de energie die het me geeft. En andere mensen worden blij omdat ze je wat kunnen leren. Je hoofd wordt op een andere manier aangezet.’ (deelnemer).
De betrokken cultuurprofessionals vinden het fijn om van betekenis te kunnen zijn voor hun medemens en de zorgprofessionals ervaart naast de zwaarte van hun werk wat verlichting.
‘Het is als hulpverlener niet altijd prettig om het maar over therapietrouw en medicatie en leefstijl te hebben, Cultuur op recept is een verrijking is het geeft lucht.’
Wat werkt?
- Laagdrempelig: je kunt altijd binnenlopen, eigen initiatieven realiseren zonder dat daar (veel) kosten aan verbonden zijn. Maar je kunt dus ook altijd besluiten om even niet te gaan.
- Er is onderling contact tussen de deelnemers via een app-groep (deelnemers van het open atelier).
- Niet de kwetsbaarheid maar de kracht van mensen staat centraal.
- Goed contact met inwoners uit de wijk zodat je weet wat er speelt, maar ook welke kracht en bronnen aanwezig zijn in de wijk.
- De locatie is bekend en ligt centraal in de wijk
Uitdagingen en kansen
- Doorverwijzing komt niet goed op gang
- Maak deelname zonder doorverwijzing ook mogelijk en laat de (potentiële) door-verwijzers eens een (half) dagje meelopen.
- Elitaire imago van kunst bij wijkbewoners en (potentiële) doorverwijzers.
- Maak ze bewust van wat ze zelf aan kunst en cultuur
Onderzoek: Kunst als (ver)wonder-middel
Meer weten over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg?
Cultuur en gezondheid
Meer weten over de invloed van cultuurparticipatie op gezondheid? We zetten inzichten, tips en verhalen op een rij.
Praktijkvoorbeeld: Kunst op recept Leiden
‘Dit was voor mij een manier om mezelf weer een beetje te activeren. Het geeft ook een stukje invulling aan je week, het geeft structuur,’ aldus een deelnemer van Kunst op recept in Leiden. Een initiatief; zes lessen op maat in een zelfgekozen kunstdiscipline, waar mensen met lichte psychosociale klachten terecht kunnen op verwijzing van een zorgprofessional.
Zo werkt het
De deelnemer vindt met een cultuurcoach een passende kunstdiscipline en zoekt daar een kunstenaar bij. Zij gaan samen aan de slag. De sessies vinden plaats in het atelier of de werk-plek van de kunstenaar. Als er na de zes lessen behoefte is aan vervolg, kunnen deelnemers doorstromen naar een ‘Vervolgrecept’: culturele activiteiten in groepsverband.
Kunst op Recept is een samenwerking tussen partners uit zorg, welzijn en cultuur. De coördinerende uitvoerders zijn drie cultuurcoaches vanuit BplusC (Bibliotheek plus Centrum voor kunst en cultuur in Leiden e.o.).
Opbrengsten voor deelnemers en professionals
Deelnemers benoemen verschillende opbrengsten op de zes dimensies van Positieve Gezondheid: positieve ervaringen die bijdragen aan zelfvertrouwen, plezier hebben in het leven, sociale contacten en iets om naar uit te kijken.
Kunst op recept brengt cultuurprofessionals zingeving: het gevoel bij te kunnen dragen en van betekenis te kunnen zijn voor anderen. ‘Kunst op recept gaat heel erg over het proces, over de ontdekkingsruimte die het biedt. De een gaat met zijn docent naar de Hortus en gaat daar tekenen, de ander is juist heel erg abstract bezig of doet iedere keer iets anders, dus dat maakt het ook echt maatwerk’. (cultuurprofessional).
Voor zorgprofessionals is het een manier om moeilijk bereikbare mensen toch te bereiken en om nazorg te kunnen bieden na geboden zorgtrajecten. ‘Leren leven met je klachten, en weer betekenis geven aan je leven. Dat is precies ook de fase waar wij [GGZ] tamelijk beperkt in zijn, om mensen mee op weg te helpen.’ (zorgprofessional)
Wat werkt?
- Maatwerk: de lessen zijn individueel waardoor persoonlijke aandacht en maatwerk mo-gelijk is
- Het proces staat centraal en niet het eindproduct
- Empathische en flexibele professionele kunstenaars die bereid zijn zich aan te passen aan de ander
- Overzichtelijk traject met vaste looptijd, dagen en tijden
- Ervaren zorgprofessionals kunnen andere collega’s enthousiasmeren en informeren over wie, waarom en hoe je doorverwijst.
Uitdagingen en kansen
- Doorverwijzing kan een drempel zijn voor deelnemers en zorgprofessionals
- Bepaal in overleg met de zorgprofessionals en de deelnemers of en wanneer door-verwijzing wenselijk is en zo ja, hoe dit moet worden vormgegeven
- Er vind geen uitwisseling plaats (over deelnemers) tussen de kunstprofessional en doorverwijzer.
- Organiseer elk jaar een evaluatiemiddag met alle betrokken professionals met ruimte voor ook kennisuitwisseling
Meer over Kunst op recept Leiden
Onderzoek: Kunst als (ver)wonder-middel
Meer weten over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg?
Cultuur en gezondheid
Praktijkvoorbeeld: Dans op recept Noord-Nederland
‘Ik voel me geen patiënt, maar eigenlijk ben ik het wel’. ‘Het is gewoon heerlijk. Je wordt er gelukkig en blij van, je hebt duidelijk iets wat iets toevoegt’ ‘Ik doe ook dingen die ik normaal niet deed’, enkele uitspraken van deelnemers aan Dans op recept, waaruit duidelijk blijkt dat dit initiatief iets toevoegt aan de kwaliteit van hun leven.
Zo werkt het
Dans op Recept biedt danslessen voor mensen met Parkinson, dementie, niet-aangeboren hersenletsel, MS en chronische pijnklachten, samen met hun partners, familieleden of mantelzorgers. De danslessen duren 60 minuten, vinden wekelijks plaats en bevatten aspecten van ballet, moderne dans en jazz. Zowel voor als na de les is er tijd en ruimte voor een kop koffie en een praatje.
Vanuit Dans op Recept werken professionele dansdocenten samen met professionals in de eerstelijnszorg, zoals een fysiotherapeut met specialisatie in de centrale neurologie en oude-renzorg. Daarnaast is er een samenwerking met Revalidatie Expertise Centrum voor Muziek, Dans van Revalidatie Friesland en verschillende woonzorginstellingen zoals ZuidOostZorg en Noorderbreedte.
Opbrengsten voor deelnemers en professionals
Meer, soepel en beter bewegen, het gevoel hebben meer te zijn dan een patiënt, gezelligheid en plezier beleven zijn verschillende opbrengsten die zowel de deelnemers als de betrokken professionals benoemen.
‘En wat leuk is, is dat de partners mee mogen. Ik vind het leuk dat we dit samen doen. Het is eigenlijk een verrijking voor ons. […] Het is een hele leuke groep. […] Het is saamhorigheid en ook weer gezellig. Het is even een uitje’ (deelnemer).
Voor de dansdocenten biedt Dans op recept nieuwe uitdagingen en ze vinden het fijn om de deelnemers te kunnen helpen. Het biedt de zorgprofessionals de mogelijkheid om hun te laten ‘genieten’ en hun ‘kwaliteit van leven’ te verbeteren. Daarnaast kan de zorgprofessional in zijn of haar therapie voortbouwen op dat wat cliënten leren en ervaren in de danslessen.
‘Iemand heeft bijvoorbeeld last van freezing en die wil je goed laten wegstappen bij de stoel. En als ik weet dat iemand met dansen meedoet, dan kan je daar gebruik van maken door diegene op de dansmanier te laten wegstappen.’ (zorg-professional).
Ook de sociale component wordt genoemd: ‘nieuwe mensen te leren kennen, samen te dansen. En stiekem ook wel fysiek flink aan de bak’ (cultuurprofessional).
Wat werkt?
- Dat het in groespverband is en partners mee mogen. Biedt dan ook een soort lotgenoten-contact
- Toewerken naar een voorstelling; vieren wat ze kunnen
- Deelnemers zijn dansers en geen patiënten.
- De dansdocenten krijgen een training die ontwikkeld is in samenwerking met de zorg-partners, met zowel theorie als praktijk.
- Onderlinge waardering en respect tussen de betrokken professionals
Uitdagingen en kansen
- Doorverwijzing gaat niet vanzelf
- Beschrijf als cultuurprofessional goed wat je doet en laat zorgprofessionals het ook zien (life of via opnames)
- Financiering door zorg
- Onderzoek wat de opbrengsten zijn
Meer over Dans op recept
Onderzoek: Kunst als (ver)wonder-middel
Meer weten over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg?
Cultuur en gezondheid
Meer weten over de invloed van cultuurparticipatie op gezondheid? We zetten inzichten, tips en verhalen op een rij.
Onderzoek: Kunst als (ver)wondermiddel
Over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg
Onderzoek toont aan dat actieve cultuurparticipatie positief kan bijdragen aan meer zelfvertrouwen, veerkracht, emotionele vaardigheden, fysiek functioneren, relaties en persoonlijke groei. Ook blijkt cultuurparticipatie een rol te spelen bij preventie en behandeling van psychische en lichamelijke aandoeningen. Maar hoe zorgen we ervoor dat de onder druk staande zorgsector hiervan kan profiteren? En wat weten we al wel en wat nog niet om met dit gegeven aan de slag te kunnen in de praktijk?
Brede gezondheidsconcepten als Positieve Gezondheid laten zien dat veel factoren invloed hebben op gezondheid. Dit betekent dat samenwerking tussen sectoren de gezondheid van mensen kan bevorderen, zowel preventief als curatief. Dit geldt ook voor de samenwerking tussen de cultuur- en zorgsector. Om het bewustzijn in de zorgsector vergroten en ondersteuning te bieden aan de praktijk zijn LKCA en iPH in 2021 een onderzoek gestart. Dit onderzoek bestond uit:
- Het in kaart brengen van de ontwikkelingen van gezondheid, gezondheidszorg en cultuurparticipatie in Nederland;
- Een literatuurstudie naar de waarde van cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid (in samenwerking met Bureau Gelijkschap);
- Het beschrijven van vijf verschillende voorbeelden uit de praktijk.
Positief verband aangetoond
Het literatuuronderzoek is gericht op de waarde van actieve cultuurparticipatie voor de zes dimensies van Positieve Gezondheid en op de samenwerking van cultuurprofessionals met de eerstelijnszorg. In de 139 bestudeerde studies zijn voor alle zes dimensies van Positieve Gezondheid positieve ontwikkelingen gevonden. Dit betekent dat actieve cultuurparticipatie ingezet kan worden om bij te dragen aan Positieve Gezondheid.
Ook is onderzocht waarom cultuurparticipatie de (positieve) gezondheid positief kan beïnvloeden en welke processen daarin een rol spelen. Hierbij is een indeling gemaakt naar kenmerken van de deelnemers, de uitvoerders, de culturele activiteit en de organisatie. Voor deze groepen zijn in de bestudeerde literatuur ongeveer 80 werkzame elementen* beschreven. Sociale interactie, een kenmerk van de activiteit, is het meest genoemd. Door co-creatie kunnen empathische connecties tussen de betrokkenen ontstaan. Deze connecties zorgen voor een gevoel van gelijkwaardigheid en een veilige sfeer.
*De elementen vind je terug als bijlage bij het onderzoek
In onderstaand model zijn de inzichten uit enkele studies over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid gebundeld.
De invloed van culturele activiteiten op Positieve Gezondheid is een complex samenspel van werkzame elementen die elkaar en één of meerdere mechanismen (fysiologisch, psychologisch, sociaal en gedrag) beïnvloeden en vice versa. Dit alles kan weer effect hebben op de zes dimensies van Positieve Gezondheid, die onderling sterk met elkaar samenhangen. Het model is een poging deze complexiteit weer te geven.
Voor wie geldt het positieve verband?
Op basis van de resultaten is geconcludeerd dat voor specifieke doelgroepen, zoals mensen met een chronische ziekte, mentale problemen en/of fysieke beperkingen, een positieve relatie gevonden is. Maar over geslacht, leeftijd, sociaaleconomische positie en culturele achtergrond van respondenten, kunnen we op dit moment (nog) geen uitspraken doen. We zien in de onderzoeken vooral vrouwelijke cultuurparticipanten van verschillende leeftijden terugkomen, van wie de sociaaleconomische status en culturele achtergrond meestal niet beschreven zijn.
Casestudies: gezondheidsopbrengsten in de praktijk
Er zijn vijf praktijkvoorbeelden bestudeerd. Deze zijn divers van aard als het gaat over doelgroep, aanbod van kunstdisciplines en aantallen deelnemers, maar in alle praktijkvoorbeelden is sprake van samenwerking met een of meerdere eerstelijnszorg- en/of welzijnspartners.
In de vijf samenwerkingen zijn gezondheidsopbrengsten gerapporteerd in alle zes dimensies van Positieve Gezondheid. Niet alleen voor de deelnemers, maar ook voor de betrokken cultuur-, zorg- en welzijnsprofessionals. Denk daarbij om opbrengsten als:
- Zingeving
- Meer tools kunnen aanbieden
- Een bredere blik leren hanteren
- Toekomstperspectief in de beroepscarrière
- Beter bijdragen aan wat vanuit de eigen visie nodig is.
Samenvattingen van de casestudies vind je hier:
- Kunst op Recept (Utrecht)
- Kunst op Recept (Leiden)
- Het Beste van Kampen
- Dans op recept (Noord-Nederland)
- Cultuur op recept (Nijmegen)
Vervolgstappen
Met dit onderzoek is de waarde van actieve cultuurparticipatie voor de zes dimensies van Positieve Gezondheid aangetoond, maar het model met de werkzame elementen, mechanismen en opbrengsten kan nog aangevuld, verrijkt en wellicht gecorrigeerd worden.
Vragen, kansen en uitdagingen :
Praktijk:
- Het verschil in werkwijzen van het culturele domein en de eerstelijnszorg vraagt van beide kanten een aanpassing om tot een goede samenwerking te komen. Welke aanpassingen zijn dat en hoe realiseren we die in de praktijk?
- Doorverwijzen naar de culturele activiteit via een eerstelijnszorgprofessional is succesvol, maar vormt voor velen ook een uitdaging. Wie en bij welke klachten verwijs je door? En hoe en aan wie koppelt de cultuurprofessional terug?
- Hoe zorgen we ervoor dat de activiteiten structureel gefinancierd kunnen worden?
Onderzoek:
- Het merendeel van de geselecteerde literatuurstudies is uitgevoerd in het buitenland. Wij pleiten voor meer onderzoek in de Nederlandse context.
- In de studies is niet specifiek onderzoek gedaan naar de zes dimensies van Positieve Gezondheid. We hebben de aangetroffen opbrengsten achteraf toegeschreven aan de zes dimensies. Wij pleiten voor onderzoek waarbij de gezondheidsopbrengsten in samenhang worden bekeken.
- In een groot aantal onderzochte studies ontbreekt de aandacht voor de werkzame elementen en mechanismen, zoals de sociale processen die plaatsvinden. Hier zou meer onderzoek naar gedaan moeten worden.
- De sociaaleconomische status en cultureel diverse achtergrond van respondenten zijn in veel studies niet beschreven of niet op een vergelijkbare manier beschreven. Bovendien zijn de deelnemers in de studies vooral vrouwen. In vervolgonderzoek zou hier meer aandacht aan besteed kunnen worden.
- Positieve Gezondheid richt zich op individuele aspecten en laat de invloed van de sociale en fysieke leefomgeving van deelnemers buiten beschouwing. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek is om ook deze aspecten erbij te betrekken.
- Uit de praktijkstudies blijkt dat ook betrokken professionals positieve waarde toekennen aan de activiteiten. In vervolgonderzoek zou hier aandacht aan besteed kunnen worden.
Contact
Heeft dit onderzoek je belangstelling gewekt om je verhaal te delen, vragen te stellen, suggesties te doen of samen te werken? Neem contact op met Marja van Vliet
Onderzoek
Lees het complete onderzoek over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in de eerstelijnszorg